Ho mãn tính: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Ho mãn tính là gì?

Ho mãn tính được định nghĩa là tình trạng ho kéo dài trên 8 tuần ở người lớn hoặc hơn 4 tuần ở trẻ em. Đây không phải là một bệnh lý riêng biệt mà là biểu hiện của nhiều bệnh lý khác nhau liên quan đến đường hô hấp hoặc các hệ thống khác trong cơ thể. Ho mãn tính gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống, làm giảm khả năng lao động và sinh hoạt hàng ngày. Việc nhận biết và điều trị kịp thời là rất quan trọng để ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.

Ho mãn tính là tình trạng ho kéo dài trên 8 tuần ở người lớn hoặc hơn 4 tuần ở trẻ em.

Đặc điểm lâm sàng của ho mãn tính

Ho mãn tính thường có các đặc điểm sau:

• Thời gian kéo dài: Ho liên tục hoặc từng đợt kéo dài trên 8 tuần ở người lớn, trên 4 tuần ở trẻ em.
• Đặc điểm ho: Có thể là ho khan hoặc ho có đờm, ho về đêm hoặc ho kéo dài suốt ngày.
• Triệu chứng kèm theo: Có thể kèm theo khó thở, khò khè, đau ngực, sốt hoặc mất cân.
• Ảnh hưởng đến sinh hoạt: Gây mệt mỏi, mất ngủ, giảm hiệu suất lao động và chất lượng cuộc sống.

Phân loại ho mãn tính theo nguyên nhân

Nguyên nhân gây ho mãn tính

Ho mãn tính là triệu chứng phổ biến trong lâm sàng, được định nghĩa là ho kéo dài trên 8 tuần ở người lớn hoặc trên 4 tuần ở trẻ em. Đây không chỉ là dấu hiệu của các bệnh lý hô hấp mà còn có thể phản ánh các vấn đề toàn thân hoặc tác dụng phụ của thuốc. Việc xác định nguyên nhân chính xác rất quan trọng để điều trị hiệu quả và tránh các biến chứng lâu dài.

• Viêm mũi dị ứng và viêm xoang mạn tính:

  Viêm mũi dị ứng và viêm xoang mạn tính là nguyên nhân hàng đầu gây ho mãn tính, đặc biệt trong các trường hợp ho kèm theo cảm giác vướng họng, ngứa họng hoặc ho về đêm. Dịch mũi chảy xuống họng (postnasal drip) làm kích thích niêm mạc hô hấp dưới, gây phản xạ ho liên tục. Viêm mũi dị ứng thường liên quan đến các yếu tố dị nguyên như phấn hoa, bụi nhà, lông động vật, trong khi viêm xoang mạn tính có thể do nhiễm trùng hoặc tắc nghẽn dẫn lưu xoang. Việc điều trị bao gồm kiểm soát dị ứng, sử dụng thuốc kháng histamin, corticosteroid dạng xịt mũi và vệ sinh mũi xoang.

Viêm xoang mạn tính là nguyên nhân hàng đầu gây ho mãn tính

• Bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD):

  GERD là nguyên nhân phổ biến nhưng thường bị bỏ qua trong chẩn đoán ho mãn tính. Axit dạ dày trào ngược lên thực quản và vùng hầu họng gây kích thích niêm mạc, dẫn đến phản xạ ho. Ho do GERD thường xuất hiện vào ban đêm hoặc sau bữa ăn, kèm theo cảm giác nóng rát cổ họng, ợ chua hoặc khó nuốt. Cơ chế bệnh sinh liên quan đến sự suy yếu của cơ vòng thực quản dưới và tăng áp lực ổ bụng. Chẩn đoán dựa trên triệu chứng lâm sàng, nội soi thực quản và đo pH thực quản 24 giờ. Điều trị bao gồm thay đổi lối sống (giảm cân, tránh thức ăn kích thích), sử dụng thuốc ức chế bơm proton (PPI) và thuốc kháng acid.

• Hen phế quản:

  Hen phế quản là bệnh lý viêm mạn tính đường hô hấp, đặc trưng bởi tình trạng tăng đáp ứng phế quản với các dị nguyên hoặc kích thích khác. Ho mãn tính trong hen thường là ho khan hoặc có đờm ít, xuất hiện nhiều về đêm hoặc khi tiếp xúc với các yếu tố như bụi, khói thuốc, lạnh hoặc vận động mạnh. Viêm và co thắt phế quản làm hẹp đường thở, gây khó thở và ho kéo dài. Chẩn đoán dựa trên tiền sử, khám lâm sàng và các xét nghiệm chức năng hô hấp. Điều trị chủ yếu là corticosteroid dạng hít và thuốc giãn phế quản.

• Viêm phế quản mạn tính và COPD:

  Viêm phế quản mạn tính là một phần của hội chứng COPD, đặc trưng bởi tình trạng viêm kéo dài ở phế quản, tăng tiết đờm và ho kéo dài trên 3 tháng mỗi năm trong ít nhất 2 năm liên tiếp. Nguyên nhân chủ yếu là do hút thuốc lá hoặc tiếp xúc lâu dài với các chất kích thích môi trường. Ho trong viêm phế quản mạn tính thường có đờm, đặc biệt vào buổi sáng. COPD còn gây ra hạn chế lưu lượng khí thở ra, dẫn đến khó thở tiến triển. Điều trị bao gồm ngừng hút thuốc, sử dụng thuốc giãn phế quản, corticosteroid và phục hồi chức năng phổi.

• Nhiễm trùng đường hô hấp kéo dài:

  Nhiễm trùng do vi khuẩn hoặc virus có thể gây viêm niêm mạc đường hô hấp kéo dài, dẫn đến ho mãn tính nếu không được điều trị triệt để hoặc tái phát nhiều lần. Các tác nhân phổ biến bao gồm vi khuẩn như Mycoplasma pneumoniae, Chlamydophila pneumoniae, hoặc virus như virus hợp bào hô hấp (RSV). Ho thường kèm theo đờm, sốt nhẹ, mệt mỏi và khó thở. Chẩn đoán dựa trên lâm sàng, xét nghiệm máu và cấy đờm. Điều trị cần phối hợp kháng sinh phù hợp và chăm sóc hỗ trợ.

• Tác dụng phụ của thuốc:

  Một số loại thuốc có thể gây ho mãn tính như tác dụng phụ, trong đó phổ biến nhất là nhóm ức chế men chuyển angiotensin (ACE inhibitors). Thuốc này thường được sử dụng trong điều trị tăng huyết áp và suy tim, gây ho khan không có đờm do tăng nồng độ bradykinin và prostaglandin trong niêm mạc đường hô hấp. Ho thường xuất hiện sau vài tuần đến vài tháng dùng thuốc và sẽ giảm khi ngưng thuốc. Ngoài ra, thuốc ức chế thụ thể angiotensin II (ARBs) ít gây ho hơn và có thể thay thế.

• Ung thư phổi hoặc các khối u đường hô hấp:

  Mặc dù hiếm gặp, nhưng ung thư phổi hoặc các khối u trong đường hô hấp trên cũng là nguyên nhân quan trọng cần được loại trừ khi ho kéo dài không rõ nguyên nhân, đặc biệt ở người có yếu tố nguy cơ như hút thuốc lá lâu năm, tiếp xúc với các chất gây ung thư hoặc có tiền sử gia đình. Ho do ung thư thường kèm theo các triệu chứng khác như đau ngực, khó thở, khạc ra máu, sụt cân không rõ nguyên nhân. Chẩn đoán dựa trên hình ảnh học (chụp X-quang, CT scan) và sinh thiết mô.

Triệu chứng đi kèm với ho mãn tính

Ho mãn tính là một dấu hiệu cảnh báo nhiều bệnh lý phức tạp liên quan đến đường hô hấp, đòi hỏi sự đánh giá kỹ lưỡng để xác định nguyên nhân chính xác. Các triệu chứng đi kèm với ho mãn tính không chỉ giúp định hướng chẩn đoán mà còn phản ánh mức độ tổn thương và tiến triển của bệnh. Dưới đây là phân tích chuyên sâu về các triệu chứng thường gặp cùng với cơ chế sinh bệnh liên quan.

• Ho khan hoặc ho có đờm: Ho mãn tính có thể biểu hiện dưới dạng ho khan hoặc ho có đờm. Ho khan thường gặp trong các bệnh lý viêm không có nhiễm trùng như viêm thanh quản mạn tính, trào ngược dạ dày-thực quản hoặc hen phế quản. Ngược lại, ho có đờm thường xuất hiện khi có viêm nhiễm hoặc tăng tiết dịch nhầy trong đường hô hấp, ví dụ như trong viêm phế quản mạn tính, giãn phế quản hoặc lao phổi. Đờm có thể có màu sắc và tính chất khác nhau: đờm trong, đờm vàng xanh (gợi ý nhiễm khuẩn), hoặc đờm lẫn máu (cảnh báo tổn thương nghiêm trọng hoặc ung thư).

Ho mãn tính có thể biểu hiện dưới dạng ho khan hoặc ho có đờm.

• Khó thở hoặc thở khò khè: Triệu chứng này thường đi kèm với các bệnh lý làm hẹp đường thở hoặc gây tắc nghẽn như hen phế quản, COPD (bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính). Khó thở có thể biểu hiện dưới dạng cảm giác hụt hơi khi gắng sức hoặc ngay cả khi nghỉ ngơi trong các trường hợp nặng. Thở khò khè là âm thanh phát ra do sự co thắt hoặc tắc nghẽn ở các phế quản nhỏ, phản ánh tình trạng viêm và tăng tiết dịch trong đường dẫn khí. Đánh giá mức độ khó thở và thở khò khè giúp bác sĩ xác định giai đoạn bệnh và hiệu quả điều trị.
• Đau họng hoặc cảm giác vướng víu cổ họng: Đây là triệu chứng phổ biến trong các trường hợp ho mãn tính do viêm niêm mạc họng hoặc do dịch mũi chảy xuống sau mũi (postnasal drip). Dịch mũi chảy xuống gây kích thích niêm mạc họng, dẫn đến cảm giác ngứa, vướng hoặc đau rát. Ngoài ra, viêm họng mạn tính hoặc viêm amidan cũng có thể gây ra triệu chứng này. Cảm giác vướng víu kéo dài có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, gây khó khăn khi nuốt và nói chuyện.
• Khàn tiếng hoặc thay đổi giọng nói: Ho kéo dài có thể gây tổn thương hoặc viêm dây thanh quản, dẫn đến khàn tiếng hoặc thay đổi giọng nói. Tình trạng này thường gặp trong viêm thanh quản mạn tính, trào ngược dạ dày-thực quản hoặc do áp lực cơ học từ ho liên tục. Khàn tiếng kéo dài cần được đánh giá kỹ lưỡng để loại trừ các tổn thương nghiêm trọng như polyp dây thanh, u lành tính hoặc ung thư thanh quản.
• Triệu chứng toàn thân: Khi ho mãn tính do các nguyên nhân nhiễm trùng hoặc ác tính, người bệnh thường kèm theo các triệu chứng toàn thân như sốt nhẹ kéo dài, mệt mỏi, sút cân không rõ nguyên nhân. Ví dụ, trong lao phổi hoặc ung thư phổi, ho mãn tính thường đi kèm với các dấu hiệu suy giảm sức khỏe toàn diện. Sốt nhẹ phản ánh tình trạng viêm nhiễm mạn tính, trong khi mệt mỏi và sút cân là biểu hiện của quá trình bệnh lý tiến triển và ảnh hưởng đến chuyển hóa cơ thể.

Phân tích chuyên sâu về cơ chế sinh bệnh liên quan các triệu chứng:

• Ho khan: Do kích thích trực tiếp lên các thụ thể ho ở niêm mạc đường hô hấp, không có sự tăng tiết dịch. Thường liên quan đến viêm niêm mạc hoặc kích thích thần kinh do trào ngược acid hoặc dị ứng.
• Ho có đờm: Tăng tiết dịch nhầy do viêm mạn tính hoặc nhiễm trùng, đờm đóng vai trò là chất bảo vệ nhưng cũng gây tắc nghẽn và kích thích ho.
• Khó thở và thở khò khè: Do co thắt phế quản, phù nề niêm mạc hoặc tăng tiết dịch làm hẹp lòng đường thở, gây cản trở lưu thông khí.
• Đau họng và vướng víu: Kích thích niêm mạc họng bởi dịch mũi chảy xuống hoặc viêm mạn tính làm tăng phản xạ ho và cảm giác khó chịu.
• Khàn tiếng: Viêm hoặc tổn thương dây thanh quản do áp lực cơ học từ ho hoặc do viêm lan rộng.
• Triệu chứng toàn thân: Phản ánh tình trạng viêm nhiễm mạn tính, suy giảm miễn dịch hoặc tổn thương mô lan rộng trong các bệnh lý nghiêm trọng.

Đánh giá triệu chứng đi kèm giúp phân biệt nguyên nhân ho mãn tính:

• Hen phế quản: Ho khan, thở khò khè, khó thở từng cơn, thường tăng lên về đêm hoặc khi tiếp xúc với dị nguyên.
• Viêm phế quản mạn tính: Ho có đờm kéo dài trên 3 tháng/năm trong ít nhất 2 năm liên tiếp, đờm thường trong hoặc vàng xanh khi bội nhiễm.
• Trào ngược dạ dày-thực quản: Ho khan, đau họng, khàn tiếng, cảm giác vướng víu cổ họng, thường kèm ợ nóng hoặc khó tiêu.
• Giãn phế quản: Ho có đờm nhiều, đờm có thể lẫn máu, thường kèm theo sốt và mệt mỏi khi bội nhiễm.
• Ung thư phổi hoặc thanh quản: Ho kéo dài, đờm lẫn máu, khàn tiếng, sút cân, mệt mỏi, sốt nhẹ kéo dài.

Việc nhận biết và phân tích kỹ lưỡng các triệu chứng đi kèm với ho mãn tính là bước quan trọng trong chẩn đoán và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp, giúp cải thiện hiệu quả và hạn chế biến chứng nguy hiểm.

Các phương pháp chẩn đoán ho mãn tính

Ho mãn tính, được định nghĩa là ho kéo dài trên 8 tuần, là một triệu chứng phổ biến nhưng phức tạp, có thể liên quan đến nhiều bệnh lý khác nhau. Việc xác định chính xác nguyên nhân gây ho mãn tính đòi hỏi sự kết hợp của nhiều phương pháp chẩn đoán chuyên sâu nhằm đánh giá toàn diện tình trạng của bệnh nhân. Dưới đây là phân tích chi tiết về các phương pháp chẩn đoán thường được áp dụng trong thực hành lâm sàng:

• Khám lâm sàng: Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất trong quy trình chẩn đoán. Bác sĩ sẽ tiến hành khai thác kỹ tiền sử bệnh, bao gồm thời gian ho, đặc điểm ho (ho khan hay có đờm), các yếu tố kích thích hoặc làm tăng triệu chứng, tiền sử tiếp xúc với dị nguyên, thuốc đang sử dụng, và các bệnh lý nền như hen phế quản, viêm mũi dị ứng, hoặc trào ngược dạ dày thực quản. Khám thực thể tập trung vào hệ hô hấp, tai mũi họng, cũng như các dấu hiệu toàn thân như sốt, sụt cân, hoặc dấu hiệu suy hô hấp. Việc đánh giá kỹ lưỡng giúp định hướng các xét nghiệm tiếp theo một cách chính xác hơn.
• Xét nghiệm máu: Các xét nghiệm huyết học và sinh hóa có vai trò quan trọng trong việc phát hiện các dấu hiệu viêm, nhiễm trùng hoặc các rối loạn hệ thống. Công thức máu toàn phần giúp phát hiện tăng bạch cầu, tăng bạch cầu ái toan (đặc biệt trong hen phế quản hoặc dị ứng), hoặc thiếu máu. Các xét nghiệm sinh hóa như CRP (C-reactive protein) và tốc độ lắng máu (ESR) giúp đánh giá mức độ viêm. Ngoài ra, xét nghiệm miễn dịch có thể được chỉ định để phát hiện các bệnh lý tự miễn hoặc nhiễm trùng mạn tính như lao phổi.
• Chụp X-quang ngực: Đây là phương pháp hình ảnh cơ bản và không thể thiếu trong chẩn đoán ho mãn tính. Chụp X-quang giúp phát hiện các tổn thương cấu trúc như viêm phổi, xơ phổi, khối u phổi, hoặc các bất thường về tim mạch có thể gây ho. Hình ảnh X-quang cũng hỗ trợ phát hiện các dấu hiệu của bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) hoặc giãn phế quản. Trong một số trường hợp, nếu hình ảnh X-quang không rõ ràng, bác sĩ có thể chỉ định chụp CT scan ngực để đánh giá chi tiết hơn.
• Đo chức năng hô hấp: Phương pháp này đánh giá khả năng hoạt động của phổi thông qua các chỉ số như dung tích sống (VC), thể tích khí thở ra trong giây đầu tiên (FEV1), và tỷ lệ FEV1/FVC. Đo chức năng hô hấp đặc biệt quan trọng trong các trường hợp nghi ngờ hen phế quản hoặc COPD, giúp phân biệt các nguyên nhân gây tắc nghẽn đường thở và đánh giá mức độ nặng của bệnh. Ngoài ra, test phản ứng phế quản (bronchodilator test) có thể được thực hiện để xác định tính đáp ứng của đường thở với thuốc giãn phế quản.
• Nội soi phế quản: Đây là kỹ thuật xâm lấn cho phép quan sát trực tiếp niêm mạc đường thở từ thanh quản đến các phế quản phân thùy. Nội soi phế quản giúp phát hiện các tổn thương như viêm, polyp, khối u hoặc dị vật trong đường thở. Đồng thời, bác sĩ có thể lấy mẫu dịch rửa phế quản hoặc sinh thiết để làm xét nghiệm mô học, vi sinh hoặc tế bào học, hỗ trợ chẩn đoán chính xác các bệnh lý như lao phổi, ung thư phổi hoặc viêm phế quản mạn tính. Kỹ thuật này thường được chỉ định khi các phương pháp không xâm lấn không xác định được nguyên nhân ho.
• Kiểm tra trào ngược dạ dày thực quản: Trào ngược dạ dày thực quản (GERD) là một nguyên nhân phổ biến gây ho mãn tính, đặc biệt khi các nguyên nhân hô hấp đã được loại trừ. Các phương pháp chẩn đoán bao gồm:

• pH-metry thực quản: Đây là phương pháp đo pH liên tục trong thực quản trong 24 giờ để phát hiện các đợt trào ngược acid. Kết quả pH-metry giúp xác định mức độ và tần suất trào ngược, từ đó đánh giá mối liên hệ giữa trào ngược và triệu chứng ho.
• Nội soi thực quản: Cho phép quan sát trực tiếp niêm mạc thực quản để phát hiện các tổn thương do acid như viêm thực quản, loét hoặc Barrett thực quản. Nội soi cũng giúp loại trừ các bệnh lý khác như khối u hoặc hẹp thực quản.

Bên cạnh các phương pháp trên, trong một số trường hợp đặc biệt, bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm hoặc kỹ thuật khác như:

• Test dị ứng: Được sử dụng khi nghi ngờ ho do dị ứng hoặc viêm mũi dị ứng, bao gồm test da hoặc xét nghiệm máu để xác định các kháng nguyên dị ứng.
• Siêu âm tim: Đánh giá chức năng tim, loại trừ các nguyên nhân tim mạch gây ho như suy tim hoặc tăng áp phổi.
• Đo áp lực thực quản: Trong trường hợp nghi ngờ rối loạn vận động thực quản góp phần vào trào ngược dạ dày thực quản.
• Phân tích đờm: Giúp phát hiện vi khuẩn, nấm hoặc tế bào ung thư trong trường hợp ho có đờm kéo dài.

Việc lựa chọn phương pháp chẩn đoán phù hợp phụ thuộc vào từng trường hợp cụ thể, dựa trên kết quả khám lâm sàng và các dấu hiệu đi kèm. Sự phối hợp giữa các phương pháp giúp nâng cao độ chính xác trong chẩn đoán, từ đó đưa ra phác đồ điều trị hiệu quả và phù hợp nhất cho bệnh nhân.

Cách điều trị hiệu quả ho mãn tính

Ho mãn tính là tình trạng ho kéo dài trên 8 tuần, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống và có thể là dấu hiệu của nhiều bệnh lý nền khác nhau. Việc điều trị hiệu quả đòi hỏi phải xác định chính xác nguyên nhân gây ho và áp dụng phác đồ điều trị phù hợp, kết hợp với các biện pháp hỗ trợ nhằm cải thiện triệu chứng và ngăn ngừa tái phát.

Điều trị nguyên nhân

• Viêm mũi dị ứng và viêm xoang: Đây là nguyên nhân phổ biến gây ho mãn tính do dịch tiết từ mũi chảy xuống họng kích thích niêm mạc. Việc sử dụng thuốc kháng histamin thế hệ mới giúp giảm phản ứng dị ứng mà không gây buồn ngủ. Corticosteroid dạng xịt mũi có tác dụng giảm viêm tại chỗ, cải thiện tình trạng tắc nghẽn mũi và giảm tiết dịch. Rửa mũi bằng nước muối sinh lý giúp làm sạch dịch tiết, giảm viêm và ngứa họng, đồng thời hỗ trợ làm dịu niêm mạc mũi họng.
• Trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Ho do GERD thường xảy ra khi acid dạ dày trào ngược lên thực quản và kích thích niêm mạc họng. Điều trị bao gồm thay đổi lối sống như tránh ăn quá no, hạn chế thực phẩm kích thích (cà phê, rượu, đồ cay nóng), không nằm ngay sau khi ăn và nâng cao đầu giường khi ngủ. Thuốc ức chế bơm proton (PPI) là nhóm thuốc chính giúp giảm tiết acid dạ dày, cải thiện triệu chứng và ngăn ngừa tổn thương niêm mạc thực quản.

• Hen phế quản: Ho mãn tính trong hen phế quản thường đi kèm với khó thở và khò khè. Việc sử dụng thuốc giãn phế quản tác dụng nhanh giúp giảm co thắt phế quản tức thời, trong khi corticosteroid dạng hít kiểm soát viêm đường hô hấp, giảm tần suất và mức độ nghiêm trọng của các cơn hen. Đối với những trường hợp nặng hoặc không kiểm soát tốt, có thể cần phối hợp thêm thuốc điều hòa miễn dịch hoặc corticosteroid đường uống theo chỉ định bác sĩ.

Ho mãn tính trong hen phế quản thường đi kèm với khó thở và khò khè.

• Viêm phế quản mạn tính và COPD: Đây là các bệnh lý mạn tính gây tổn thương cấu trúc phổi và giảm chức năng hô hấp. Điều trị bao gồm sử dụng thuốc giãn phế quản dài hạn (chẳng hạn như thuốc anticholinergic hoặc beta-2 agonist tác dụng kéo dài) để cải thiện thông khí. Corticosteroid dạng hít được dùng để giảm viêm, đặc biệt trong các đợt cấp. Các biện pháp hỗ trợ như oxy liệu pháp, phục hồi chức năng phổi và ngưng hút thuốc lá là rất quan trọng để kiểm soát bệnh hiệu quả.
• Nhiễm trùng: Ho mãn tính có thể do nhiễm trùng kéo dài hoặc tái phát như lao phổi, viêm phổi do vi khuẩn hoặc virus. Việc sử dụng kháng sinh hoặc thuốc kháng virus cần dựa trên chẩn đoán chính xác và kết quả xét nghiệm vi sinh. Việc tự ý dùng thuốc có thể dẫn đến kháng thuốc và làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh.

Biện pháp hỗ trợ

• Giữ ẩm đường hô hấp: Đường hô hấp khô và kích thích có thể làm tăng cường độ ho. Uống đủ nước mỗi ngày giúp duy trì độ ẩm niêm mạc, làm loãng đờm và giảm kích thích. Sử dụng máy tạo độ ẩm không khí trong phòng ngủ hoặc nơi làm việc giúp duy trì môi trường ẩm, giảm khô rát họng và giảm ho.
• Tránh tiếp xúc với các yếu tố kích thích: Khói thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu làm nặng thêm ho mãn tính, đồng thời gây tổn thương niêm mạc đường hô hấp. Ngoài ra, bụi bẩn, hóa chất công nghiệp, phấn hoa và các dị nguyên khác cũng cần được hạn chế tiếp xúc để giảm phản ứng viêm và kích thích ho.
• Thay đổi lối sống: Tăng cường vận động thể lực giúp cải thiện chức năng hô hấp và tăng cường sức đề kháng. Duy trì cân nặng hợp lý tránh béo phì giúp giảm áp lực lên cơ hoành và phổi. Chế độ ăn uống cân đối, giàu vitamin và khoáng chất hỗ trợ hệ miễn dịch và quá trình phục hồi tổn thương niêm mạc.
• Thực hiện các bài tập thở: Các kỹ thuật thở như thở bụng, thở bằng môi mím hoặc tập thở có kiểm soát giúp tăng dung tích phổi, cải thiện trao đổi khí và giảm cảm giác khó thở. Đồng thời, các bài tập này còn giúp giảm tần suất và mức độ ho bằng cách làm dịu các cơ hô hấp và giảm kích thích niêm mạc.

Sử dụng thuốc giảm ho

Thuốc giảm ho có thể được chỉ định trong trường hợp ho gây khó chịu nhiều, ảnh hưởng đến giấc ngủ và sinh hoạt hàng ngày. Các thuốc này bao gồm:

• Thuốc ức chế trung tâm ho: Như dextromethorphan hoặc codein, có tác dụng giảm phản xạ ho bằng cách tác động lên hệ thần kinh trung ương. Tuy nhiên, cần thận trọng khi sử dụng do nguy cơ gây buồn ngủ, nghiện thuốc và làm giảm khả năng loại bỏ đờm.
• Thuốc làm dịu niêm mạc họng: Các dạng siro hoặc viên ngậm chứa thành phần làm mát, giảm kích thích niêm mạc giúp giảm cảm giác ngứa họng và ho.

Lưu ý quan trọng: Việc sử dụng thuốc giảm ho chỉ nên áp dụng khi đã loại trừ các nguyên nhân nghiêm trọng và không làm che giấu triệu chứng của bệnh nền. Việc tự ý dùng thuốc giảm ho kéo dài có thể làm trì hoãn chẩn đoán và điều trị nguyên nhân cơ bản, dẫn đến biến chứng và khó kiểm soát bệnh.

Những lưu ý khi chăm sóc người bị ho mãn tính

Ho mãn tính là tình trạng ho kéo dài trên 8 tuần, thường là dấu hiệu của các bệnh lý đường hô hấp như viêm phế quản mãn tính, hen suyễn, trào ngược dạ dày-thực quản hoặc các bệnh lý nghiêm trọng khác như lao phổi, ung thư phổi. Việc chăm sóc người bị ho mãn tính đòi hỏi sự hiểu biết chuyên sâu và kiên nhẫn nhằm hỗ trợ quá trình điều trị, giảm thiểu triệu chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống.

• Theo dõi triệu chứng một cách chi tiết và khoa học: Việc ghi chép tần suất ho, thời điểm xuất hiện, đặc điểm của cơn ho (khô hay có đờm, màu sắc đờm, mùi, lượng đờm), kèm theo các dấu hiệu khác như khó thở, đau ngực, sốt, mệt mỏi giúp bác sĩ đánh giá chính xác tình trạng bệnh. Nên sử dụng nhật ký triệu chứng hoặc ứng dụng y tế để ghi lại thông tin một cách hệ thống, từ đó phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường hoặc biến chứng.
• Tuân thủ điều trị nghiêm ngặt: Người bệnh cần uống thuốc đúng liều lượng, đúng giờ theo chỉ định của bác sĩ, bao gồm cả thuốc điều trị nguyên nhân (như kháng sinh, thuốc giãn phế quản, corticosteroid) và thuốc hỗ trợ giảm triệu chứng. Việc tự ý ngưng thuốc hoặc thay đổi liều lượng có thể dẫn đến kháng thuốc, tái phát hoặc nặng thêm bệnh. Ngoài ra, cần phối hợp với bác sĩ để điều chỉnh phác đồ điều trị khi có dấu hiệu không đáp ứng hoặc xuất hiện tác dụng phụ.
• Giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống sạch sẽ: Vệ sinh mũi họng bằng nước muối sinh lý giúp loại bỏ dịch nhầy, vi khuẩn và giảm kích thích đường hô hấp. Thường xuyên vệ sinh nhà cửa, tránh bụi bẩn, nấm mốc và các tác nhân gây dị ứng. Đảm bảo thông thoáng không khí, sử dụng máy lọc không khí nếu cần thiết để giảm tải các hạt bụi mịn và vi khuẩn trong không khí. Người bệnh nên rửa tay thường xuyên, tránh tiếp xúc với người đang mắc các bệnh truyền nhiễm đường hô hấp.
• Khám sức khỏe định kỳ và theo dõi chuyên sâu: Người bị ho mãn tính cần được khám chuyên khoa hô hấp định kỳ để đánh giá hiệu quả điều trị, thực hiện các xét nghiệm cần thiết như chụp X-quang phổi, đo chức năng hô hấp, xét nghiệm đờm hoặc nội soi phế quản khi cần thiết. Việc này giúp phát hiện sớm các biến chứng như viêm phổi, áp xe phổi, hoặc các bệnh lý ác tính. Đồng thời, bác sĩ có thể điều chỉnh phác đồ điều trị phù hợp với diễn biến bệnh.
• Hạn chế tiếp xúc với các yếu tố kích thích: Khói thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu gây ho mãn tính và làm nặng thêm các bệnh lý hô hấp. Người bệnh cần tránh xa môi trường có khói thuốc, khói bụi công nghiệp, hóa chất độc hại và các tác nhân dị ứng như phấn hoa, lông thú. Nếu sống trong môi trường ô nhiễm, nên sử dụng khẩu trang chuyên dụng và hạn chế ra ngoài vào những ngày không khí có chỉ số ô nhiễm cao.

Các biện pháp hỗ trợ bổ sung trong chăm sóc người bị ho mãn tính

• Chế độ dinh dưỡng hợp lý: Bổ sung đầy đủ vitamin C, vitamin D, kẽm và các chất chống oxy hóa giúp tăng cường hệ miễn dịch, hỗ trợ phục hồi niêm mạc đường hô hấp. Nên ưu tiên thực phẩm tươi sạch, hạn chế đồ ăn cay nóng, nhiều dầu mỡ hoặc thực phẩm gây kích ứng.
• Tập luyện thể dục phù hợp: Các bài tập thở, yoga hoặc đi bộ nhẹ nhàng giúp cải thiện chức năng phổi, tăng cường sức bền và giảm căng thẳng. Tuy nhiên, cần tránh vận động quá sức hoặc trong môi trường ô nhiễm.
• Giữ ẩm đường hô hấp: Sử dụng máy tạo độ ẩm trong phòng giúp làm dịu niêm mạc, giảm kích ứng và ho. Uống đủ nước cũng giúp làm loãng đờm, dễ dàng loại bỏ hơn.
• Tránh stress và giữ tinh thần lạc quan: Stress có thể làm tăng phản ứng viêm và kích thích ho. Người bệnh nên duy trì thói quen sinh hoạt điều độ, ngủ đủ giấc và tham gia các hoạt động giải trí lành mạnh.