Nấm Lưỡi Ở Trẻ: Nguyên Nhân Và Cách Điều Trị

Nấm lưỡi ở trẻ là bệnh thường gặp, gây mảng trắng trên lưỡi, khó chịu khi ăn uống. Tìm hiểu nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và cách phòng tránh, điều trị hiệu quả cho bé.

Nguyên Nhân Gây Ra Nấm Lưỡi Ở Trẻ

Nấm lưỡi ở trẻ, hay còn gọi là tưa miệng, chủ yếu do sự phát triển quá mức của nấm men Candida albicans trong khoang miệng.

Nấm candida thủ phạm chính gây ra nấm lưỡi

Dưới đây là các nguyên nhân khiến nấm Candida phát triển mạnh dẫn đến tình trạng nấm lưỡi:

1. Hệ miễn dịch chưa hoàn thiện

Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ có hệ miễn dịch chưa phát triển đầy đủ, đặc biệt là các yếu tố miễn dịch tại chỗ trong khoang miệng chưa đủ mạnh. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho Candida phát triển khi gặp môi trường thuận lợi.

2. Mất cân bằng hệ vi sinh khoang miệng

Bình thường, hệ vi sinh vật trong khoang miệng tồn tại ở trạng thái cân bằng. Tuy nhiên, khi trẻ sử dụng kháng sinh kéo dài hoặc không hợp lý, các vi khuẩn có lợi bị tiêu diệt, tạo điều kiện cho nấm men phát triển mạnh mẽ và gây bệnh.

3. Vệ sinh khoang miệng kém

Việc không vệ sinh khoang miệng cho trẻ đúng cách, đặc biệt là sau khi bú sữa hoặc ăn dặm, khiến sữa và thức ăn thừa tích tụ trên bề mặt lưỡi. Đây là môi trường lý tưởng cho nấm Candida sinh sôi và phát triển.

4. Lây nhiễm từ mẹ hoặc người chăm sóc

Nấm Candida có thể lây truyền từ mẹ sang trẻ trong quá trình sinh thường qua đường âm đạo nếu mẹ bị nhiễm nấm âm đạo. Ngoài ra, việc sử dụng chung vật dụng như núm vú giả, bình sữa không được tiệt trùng kỹ cũng là nguồn lây nhiễm phổ biến.

Các dạng nấm lưỡi ở trẻ em

5. Sử dụng corticosteroid hoặc thuốc ức chế miễn dịch

Trẻ phải sử dụng thuốc corticosteroid dạng hít hoặc các thuốc ức chế miễn dịch khác (do mắc các bệnh lý nền) có nguy cơ cao bị nấm lưỡi do các thuốc này làm suy giảm đáp ứng miễn dịch tại chỗ, tạo điều kiện cho nấm phát triển.

6. Một số yếu tố nguy cơ khác

Trẻ sinh non, nhẹ cân, suy dinh dưỡng khiến sức đề kháng yếu hơn bình thường.
Trẻ mắc các bệnh lý mạn tính như tiểu đường, bệnh lý huyết học, ung thư, HIV/AIDS.
Trẻ bị khô miệng kéo dài do thở miệng hoặc do dùng thuốc gây giảm tiết nước bọt.

Cơ chế bệnh sinh

Candida albicans là một loại nấm men thường trú trong khoang miệng nhưng không gây bệnh khi hệ miễn dịch và hệ vi sinh vật cân bằng. Khi các yếu tố bảo vệ này bị suy yếu, nấm chuyển từ dạng bào tử sang dạng sợi tơ, xâm nhập vào lớp biểu mô niêm mạc miệng, gây viêm, tổn thương và hình thành các mảng trắng đặc trưng trên lưỡi và niêm mạc miệng của trẻ.

Các Triệu Chứng Thường Gặp khi Trẻ Bị Nấm Lưỡi

Sự xuất hiện các mảng trắng giả mạc trên niêm mạc miệng:

Một trong những dấu hiệu điển hình nhất của nấm lưỡi ở trẻ nhỏ là sự hình thành các mảng trắng dạng bợn sữa trên bề mặt lưỡi, mặt trong má, lợi hoặc vòm miệng. Các mảng này có thể dày, bám chắc vào niêm mạc, khi dùng dụng cụ y tế hoặc gạc sạch cạo nhẹ sẽ thấy lớp giả mạc bong ra, để lộ nền niêm mạc bên dưới đỏ rực, dễ chảy máu và đau rát. Đặc điểm này giúp phân biệt với cặn sữa thông thường, vốn dễ lau sạch và không gây tổn thương nền niêm mạc.

Có nhiều nấm lưỡi trắng trên bề mặt lưỡi gây mùi hôi và khó chịu.

Tổn thương viêm đỏ, phù nề niêm mạc:

Vùng niêm mạc dưới hoặc xung quanh các mảng nấm thường bị viêm đỏ, phù nề rõ rệt, đôi khi xuất hiện các vết loét nông. Tình trạng viêm này làm tăng cảm giác đau rát, khó chịu trong khoang miệng, đặc biệt khi trẻ tiếp xúc với thức ăn hoặc sữa.

Rối loạn chức năng bú và ăn uống:

Do cảm giác đau rát và khó chịu ở miệng, trẻ thường bú kém, bỏ bú hoặc giảm lượng ăn rõ rệt. Một số trẻ có thể khóc thét, từ chối bú mẹ hoặc bú bình, dẫn đến nguy cơ suy dinh dưỡng, mất nước nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời.

Thay đổi hành vi, tăng mức độ quấy khóc:

Trẻ mắc nấm lưỡi thường trở nên cáu gắt, khó chịu, quấy khóc nhiều hơn bình thường, đặc biệt là trong và sau khi ăn. Biểu hiện này có thể kéo dài, ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ và sinh hoạt hàng ngày của trẻ.

Lan rộng tổn thương, xuất hiện triệu chứng hô hấp:

Trong một số trường hợp, nấm có thể lan xuống vùng họng, thanh quản, gây kích thích niêm mạc và xuất hiện các triệu chứng như ho khan, khò khè nhẹ, tăng tiết dịch họng. Nếu không kiểm soát tốt, nguy cơ lan rộng xuống đường hô hấp dưới có thể xảy ra, đặc biệt ở trẻ suy giảm miễn dịch.

Nấm lan xuống vùng hầu họng gây viêm họng gây ho và đau rát họng.

Sốt nhẹ đến vừa, dấu hiệu toàn thân:

Một số trẻ có thể xuất hiện sốt nhẹ hoặc sốt vừa, phản ánh phản ứng viêm toàn thân hoặc tình trạng bội nhiễm vi khuẩn thứ phát trên nền tổn thương niêm mạc. Sốt thường đi kèm với các biểu hiện mệt mỏi, giảm vận động.

Nứt nẻ, viêm đỏ khóe miệng (viêm mép môi):

Tổn thương nấm có thể lan ra hai bên khóe miệng, gây viêm đỏ, nứt nẻ, đau rát, đôi khi có rỉ dịch hoặc đóng vảy vàng. Viêm khóe miệng làm trẻ càng khó chịu, đau khi há miệng hoặc bú.

Biểu hiện thay đổi tâm trạng và rối loạn sinh hoạt:

Ngoài các triệu chứng tại chỗ, trẻ có thể biểu hiện mệt mỏi, giảm linh hoạt, ngủ không sâu giấc hoặc ngủ ít hơn bình thường. Một số trẻ có thể giảm vận động, kém tương tác với môi trường xung quanh do cảm giác khó chịu kéo dài.

Việc nhận biết sớm và đầy đủ các biểu hiện lâm sàng của nấm lưỡi ở trẻ nhỏ có ý nghĩa quan trọng trong chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm, giúp bảo vệ sức khỏe và sự phát triển toàn diện của trẻ.

Phương pháp điều trị nấm lưỡi ở trẻ

Việc điều trị cần dựa trên mức độ tổn thương, tuổi của trẻ và các yếu tố nguy cơ đi kèm. Dưới đây là các phương pháp điều trị chuyên sâu theo cả Tây y và Đông y.

Điều trị nấm lưỡi ở trẻ bằng Tây y

Thuốc kháng nấm tại chỗ:
- Dạng dung dịch nhỏ giọt hoặc dạng gel bôi trực tiếp lên vùng tổn thương. Có tác dụng phá vỡ màng tế bào nấm, giúp loại bỏ nấm hiệu quả. Liều dùng thường là 100.000 đơn vị/lần, 4 lần/ngày, kéo dài 7-14 ngày.
- Dạng gel bôi miệng, sử dụng cho trẻ lớn hơn 4 tháng tuổi. Có phổ tác dụng rộng, hiệu quả với nhiều chủng nấm Candida.
Thuốc kháng nấm toàn thân:

Được chỉ định trong các trường hợp nấm lưỡi lan rộng, tái phát hoặc không đáp ứng với điều trị tại chỗ. Liều dùng và thời gian điều trị cần được bác sĩ chuyên khoa chỉ định chặt chẽ để tránh tác dụng phụ và kháng thuốc.

Thuốc kháng nấm đặc hiệu

Vệ sinh khoang miệng:
- Vệ sinh miệng cho trẻ bằng nước muối sinh lý hoặc dung dịch sát khuẩn nhẹ, giúp loại bỏ mảng nấm và ngăn ngừa bội nhiễm.
- Khử trùng núm vú, bình sữa, đồ chơi tiếp xúc với miệng trẻ để tránh tái nhiễm.
Lưu ý khi điều trị:
- Không tự ý sử dụng thuốc kháng sinh vì có thể làm mất cân bằng hệ vi sinh, tạo điều kiện cho nấm phát triển mạnh hơn.
- Tuân thủ đúng liều lượng, thời gian điều trị và tái khám theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa Nhi hoặc Răng Hàm Mặt.

Điều trị nấm lưỡi ở trẻ bằng Đông y

Thảo dược sát khuẩn và chống nấm:
- Lá trà xanh: Sử dụng nước lá trà xanh đun sôi để nguội, vệ sinh miệng cho trẻ giúp sát khuẩn, chống viêm và hỗ trợ làm sạch mảng nấm.
- Lá hẹ: Nghiền nát lá hẹ, lấy nước cốt thấm vào gạc sạch, nhẹ nhàng lau vùng lưỡi bị nấm. Lá hẹ chứa hoạt chất kháng khuẩn tự nhiên, hỗ trợ giảm viêm và ức chế nấm Candida.
- Lá bạc hà, cam thảo: Dùng nước sắc loãng để vệ sinh miệng, giúp thanh nhiệt, giải độc và hỗ trợ chống nấm.
Bài thuốc Đông y hỗ trợ:

Các bài thuốc cổ truyền như Thanh nhiệt giải độc thang, Sinh tân dưỡng âm thang có thể được sử dụng dưới sự hướng dẫn của thầy thuốc Đông y, giúp tăng cường sức đề kháng, hỗ trợ phục hồi niêm mạc miệng.
Bài thuốc từ các loại thảo dược như: Hoàng bá, thanh đại, cam thảo, bạch phàn giúp kháng nấm kháng khuẩn và làm lành các tổn thương ở lưỡi.

Thảo dược trị nấm lưỡi cho trẻ nhỏ

Lưu ý khi áp dụng Đông y:

Chỉ sử dụng các thảo dược đã được kiểm chứng an toàn, không gây kích ứng cho trẻ nhỏ.
Không tự ý phối hợp nhiều loại thảo dược hoặc dùng liều cao, tránh nguy cơ dị ứng hoặc ngộ độc.
Đông y chỉ nên hỗ trợ, không thay thế hoàn toàn phác đồ điều trị Tây y trong các trường hợp nặng hoặc có biến chứng.

Tham khảo thêm: Bài thuốc bí truyền chữa nấm lưỡi ở trẻ

sau khi điều trị khỏi lưỡi bé hết sạch nấm, lưỡi phục hồi các niên mạc lấy lại cảm giác khi ăn uống và giúp trẻ thấy thoải mái hơn

Lưỡi bé đã hồi phục hoàn toàn ăn uống cũng tốt hơn

Cách Chăm Sóc Khi Trẻ Bị Nấm Lưỡi

Khi trẻ bị nấm lưỡi (tưa miệng), ngoài việc tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ, việc chăm sóc tại nhà đóng vai trò quan trọng giúp tăng hiệu quả điều trị, giảm nguy cơ tái phát và phòng ngừa biến chứng. Dưới đây là các biện pháp chăm sóc chuyên sâu dành cho trẻ bị nấm lưỡi:

1. Vệ sinh khoang miệng đúng cách

Rơ miệng bằng dung dịch phù hợp: Sử dụng gạc y tế vô trùng thấm dung dịch sát khuẩn nhẹ (như nước muối sinh lý 0,9% hoặc dung dịch theo chỉ định của bác sĩ) để nhẹ nhàng lau sạch các mảng trắng trên lưỡi, niêm mạc má, lợi. Tránh chà xát mạnh gây tổn thương niêm mạc.
Tần suất rơ miệng: Thực hiện 2-3 lần/ngày, đặc biệt sau khi trẻ bú hoặc ăn để loại bỏ cặn sữa, thức ăn còn sót lại – môi trường thuận lợi cho nấm phát triển.
Vệ sinh dụng cụ: Gạc, thìa, cốc, bình sữa, núm vú phải được tiệt trùng kỹ lưỡng trước và sau khi sử dụng để hạn chế lây nhiễm chéo.

Rơ lưỡi đúng cách cho bé giúp bé nhanh khỏi nấm lưỡi hơn

2. Dinh dưỡng và chăm sóc tổng thể

Chọn thực phẩm mềm, dễ nuốt: Ưu tiên thức ăn lỏng, mềm, nguội để tránh gây đau rát cho trẻ khi ăn uống.
Tránh thực phẩm kích thích: Không cho trẻ ăn đồ cay, nóng, chua, mặn hoặc có nhiều đường vì có thể làm tổn thương niêm mạc và tạo điều kiện cho nấm phát triển.
Đảm bảo đủ nước: Cho trẻ uống đủ nước để giữ ẩm khoang miệng, hỗ trợ quá trình hồi phục.

3. Tuân thủ điều trị và theo dõi sát

Tuân thủ đơn thuốc: Sử dụng thuốc kháng nấm theo đúng chỉ định về liều lượng, thời gian, không tự ý ngưng thuốc dù triệu chứng đã giảm.
Theo dõi tiến triển: Quan sát các dấu hiệu cải thiện hoặc bất thường (sốt, biếng ăn, khó thở, lan rộng tổn thương) để kịp thời báo cho bác sĩ.

4. Phòng ngừa tái phát và biến chứng

Vệ sinh cá nhân cho trẻ và người chăm sóc: Rửa tay sạch sẽ trước khi tiếp xúc với trẻ, đặc biệt khi cho trẻ ăn hoặc vệ sinh miệng.
Không dùng chung đồ dùng cá nhân: Tránh để trẻ dùng chung khăn mặt, cốc, thìa với người khác.
Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Đưa trẻ đi khám nếu có dấu hiệu bất thường hoặc bệnh không cải thiện sau 7-10 ngày điều trị.

Chăm sóc đúng cách giúp trẻ nhanh hồi phục, giảm nguy cơ biến chứng và tái phát nấm lưỡi.

Chế Độ Dinh Dưỡng Khi Trẻ Bị Nấm Lưỡi

Nấm lưỡi (tưa miệng) ở trẻ em thường do nấm Candida albicans gây ra, ảnh hưởng đến niêm mạc miệng, gây đau rát, khó chịu và làm trẻ biếng ăn. Chế độ dinh dưỡng hợp lý đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ điều trị, giảm triệu chứng và tăng cường sức đề kháng cho trẻ.

Những thực phẩm nên ăn

Thực phẩm mềm, dễ nuốt: Ưu tiên các món như cháo loãng, súp, bột dinh dưỡng, khoai tây nghiền hoặc sữa chua không đường. Những thực phẩm này có kết cấu mềm mại, giúp trẻ dễ dàng nuốt mà không gây ma sát hay làm tăng tổn thương niêm mạc miệng. Đồng thời, chúng còn hỗ trợ giảm cảm giác đau rát, tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình hồi phục.
Sữa mẹ hoặc sữa công thức: Đối với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng lý tưởng, cung cấp đầy đủ các dưỡng chất thiết yếu cùng kháng thể tự nhiên, giúp tăng cường hệ miễn dịch và thúc đẩy quá trình lành thương. Nếu không có sữa mẹ, sữa công thức phù hợp lứa tuổi cũng là lựa chọn thay thế an toàn.
Thực phẩm giàu vitamin và khoáng chất: Bổ sung rau xanh, trái cây mềm như chuối, lê hấp, táo hấp hoặc nước ép loãng để cung cấp các vi chất quan trọng như vitamin C, vitamin A, kẽm. Những dưỡng chất này đóng vai trò thiết yếu trong việc tăng sức đề kháng, hỗ trợ tái tạo và phục hồi niêm mạc bị tổn thương.

Những thực phẩm giàu vitamin và khoáng chất nên bổ sung cho trẻ

Sữa chua probiotic không đường: Sữa chua chứa lợi khuẩn probiotic giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột, từ đó ức chế sự phát triển quá mức của nấm Candida và các vi sinh vật gây bệnh khác, góp phần bảo vệ sức khỏe tổng thể và hỗ trợ quá trình hồi phục.
Nước ấm: Đảm bảo cho trẻ uống đủ nước ấm mỗi ngày để duy trì độ ẩm cho niêm mạc miệng, làm dịu cảm giác đau rát và hỗ trợ quá trình phục hồi tổn thương. Nước ấm còn giúp làm sạch khoang miệng, hạn chế nguy cơ bội nhiễm.

Những thực phẩm cần tránh khi trẻ bị nấm lưỡi

Thực phẩm chứa nhiều đường và đồ ngọt: Đường là nguồn năng lượng lý tưởng cho nấm Candida phát triển và sinh sôi. Việc tiêu thụ các loại bánh kẹo, nước ngọt, sữa đặc, hoặc thực phẩm chế biến sẵn nhiều đường sẽ làm tăng nguy cơ bùng phát nấm, kéo dài thời gian điều trị và khiến bệnh dễ tái phát.
Thực phẩm cay, nóng, chua: Các món ăn có vị cay, nóng hoặc chua như ớt, tiêu, mù tạt, nước chanh, giấm… có thể gây kích ứng mạnh lên niêm mạc miệng vốn đã bị tổn thương do nấm. Điều này không chỉ làm tăng cảm giác đau rát mà còn khiến vết loét lâu lành hơn.
Thực phẩm cứng, khô, giòn: Những loại thực phẩm như bánh quy, bánh mì khô, các loại hạt, snack giòn, ngũ cốc nguyên hạt… dễ gây trầy xước, làm tổn thương thêm vùng niêm mạc miệng đang bị nấm tấn công. Điều này khiến trẻ cảm thấy đau đớn, khó ăn uống, đồng thời tạo điều kiện cho nấm lan rộng.
Đồ uống có gas, nước ép đậm đặc, nước trái cây lên men: Nước ngọt có gas, nước ép trái cây cô đặc, các loại nước trái cây lên men chứa nhiều axit và đường, không chỉ gây kích ứng niêm mạc mà còn tạo môi trường thuận lợi cho nấm Candida phát triển mạnh mẽ hơn.
Thực phẩm lên men chứa cồn hoặc nấm men: Bia, rượu, bánh mì men, phô mai lên men và các sản phẩm tương tự có thể làm tăng nguy cơ tái phát nấm Candida. Các loại thực phẩm này chứa nấm men hoặc cồn, dễ làm mất cân bằng hệ vi sinh trong khoang miệng, khiến nấm phát triển khó kiểm soát.
Đồ ăn mặn, thực phẩm lên men như mắm tôm, mắm tép, cá khô: Những loại thực phẩm này chứa nhiều muối, chất bảo quản và vi sinh vật lên men, có thể gây kích ứng niêm mạc, làm tăng nguy cơ viêm nhiễm và kéo dài quá trình hồi phục.