Viêm Đại Tràng Cấp Tính: Nguyên Nhân Triệu Chứng Phòng Ngừa

Viêm đại tràng cấp tính gây đau bụng, tiêu chảy và khó chịu. Tìm hiểu nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị hiệu quả để nhanh chóng hồi phục.

Định nghĩa và đặc điểm của viêm đại tràng cấp tính

Viêm đại tràng cấp tính là một tình trạng viêm nhiễm đột ngột xảy ra tại niêm mạc đại tràng, dẫn đến tổn thương cấp tính và biểu hiện lâm sàng rõ rệt. Đây là một bệnh lý tiêu hóa phổ biến, có thể gây ra các rối loạn nghiêm trọng về chức năng đại tràng, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng cuộc sống người bệnh.

Về mặt mô học, viêm đại tràng cấp tính đặc trưng bởi sự xâm nhập nhanh chóng của các tế bào viêm như bạch cầu trung tính vào lớp niêm mạc đại tràng, gây phù nề, sung huyết và có thể hình thành các ổ loét. Tổn thương niêm mạc có thể dao động từ mức độ nhẹ với phù nề và sung huyết đơn thuần đến mức độ nặng với loét sâu, xuất huyết và hoại tử niêm mạc.

Viêm đại tràng cấp tính gây phù nề, sung huyết và có thể hình thành các ổ loét

Khác biệt cơ bản giữa viêm đại tràng cấp tính và viêm đại tràng mạn tính nằm ở tính chất khởi phát và tiến triển của bệnh:

Khởi phát: Viêm đại tràng cấp tính xuất hiện đột ngột, thường sau một tác nhân kích thích như nhiễm khuẩn, ngộ độc thực phẩm hoặc stress nặng. Trong khi đó, viêm đại tràng mạn tính tiến triển chậm, kéo dài và có thể tái phát nhiều lần.
Tổn thương niêm mạc: Viêm cấp tính thường gây tổn thương lan tỏa hoặc khu trú với các ổ loét nông hoặc sâu, phù nề rõ rệt. Viêm mạn tính thường gây dày thành đại tràng, xơ hóa và biến đổi cấu trúc niêm mạc.
Triệu chứng lâm sàng: Viêm cấp tính biểu hiện bằng đau bụng dữ dội, tiêu chảy cấp kèm theo máu hoặc dịch nhầy trong phân, sốt và có thể mất nước nhanh. Viêm mạn tính thường có triệu chứng nhẹ hơn, kéo dài, với các đợt bùng phát xen kẽ giai đoạn ổn định.

Cơ chế bệnh sinh của viêm đại tràng cấp tính

Viêm đại tràng cấp tính thường bắt đầu từ sự xâm nhập của các tác nhân gây viêm như vi khuẩn, virus, ký sinh trùng hoặc các yếu tố kích thích hóa học vào niêm mạc đại tràng. Quá trình này kích hoạt phản ứng miễn dịch tại chỗ, dẫn đến giải phóng các cytokine tiền viêm như interleukin-1 (IL-1), tumor necrosis factor-alpha (TNF-α) và các chất trung gian hóa học khác.

Sự tăng sinh và hoạt hóa của bạch cầu trung tính làm tăng tính thấm thành mạch, gây phù nề và thoát huyết tương vào mô kẽ, đồng thời phá hủy cấu trúc niêm mạc thông qua các enzym protease và các gốc tự do. Nếu không được kiểm soát, quá trình viêm có thể tiến triển thành loét sâu, xuất huyết và thậm chí thủng đại tràng.

Triệu chứng lâm sàng đặc trưng

Đau bụng: Thường là đau quặn hoặc đau âm ỉ vùng hố chậu trái hoặc toàn bộ vùng bụng dưới, tăng lên khi đại tràng co bóp.
Tiêu chảy cấp: Phân lỏng, số lần đi ngoài tăng nhanh, có thể kèm theo máu tươi hoặc dịch nhầy, biểu hiện của tổn thương niêm mạc và xuất huyết.
Sốt: Thường là sốt nhẹ đến vừa, phản ánh tình trạng viêm toàn thân.
Mệt mỏi, mất nước: Do tiêu chảy nhiều và mất điện giải, có thể dẫn đến rối loạn cân bằng nước và điện giải nghiêm trọng.
Triệu chứng toàn thân khác: Buồn nôn, nôn, chán ăn, giảm cân nhanh trong trường hợp viêm nặng.

Viêm đại tràng cấp tính thường thấy đau quặn hoặc đau âm ỉ vùng hố chậu trái

Đặc điểm tổn thương niêm mạc đại tràng

Viêm đại tràng cấp tính có thể gây ra các tổn thương niêm mạc với các mức độ khác nhau:

Phù nề và sung huyết: Niêm mạc trở nên đỏ, sưng, dễ chảy máu khi chạm vào.
Loét nông: Các vết loét nhỏ, bề mặt niêm mạc bị ăn mòn, thường khu trú.
Loét sâu: Tổn thương ăn sâu vào lớp dưới niêm mạc, có thể gây xuất huyết nặng và nguy cơ thủng đại tràng.
Xuất huyết niêm mạc: Thường thấy dưới dạng các đốm hoặc mảng máu trên bề mặt niêm mạc hoặc trong phân.

Phân biệt viêm đại tràng cấp tính với các bệnh lý khác

Việc chẩn đoán chính xác viêm đại tràng cấp tính đòi hỏi phân biệt với các bệnh lý có triệu chứng tương tự như:

Viêm ruột thừa cấp: Đau bụng khu trú vùng hố chậu phải, thường không kèm tiêu chảy.
Viêm loét dạ dày tá tràng: Đau bụng vùng thượng vị, không có tiêu chảy cấp.
Viêm ruột mạn tính (Crohn, viêm loét đại tràng mạn): Tiến triển kéo dài, có các đợt tái phát, tổn thương niêm mạc khác biệt.
Nhiễm khuẩn đường ruột khác: Có thể gây tiêu chảy cấp nhưng không nhất thiết kèm theo tổn thương niêm mạc đại tràng đặc trưng.

Vai trò của xét nghiệm và nội soi trong chẩn đoán

Để xác định chính xác viêm đại tràng cấp tính, các phương pháp chẩn đoán cận lâm sàng được sử dụng bao gồm:

Xét nghiệm phân: Phát hiện vi khuẩn, ký sinh trùng, máu ẩn trong phân, đánh giá mức độ viêm.
Xét nghiệm máu: Công thức máu cho thấy bạch cầu tăng, tốc độ lắng máu và CRP tăng cao phản ánh tình trạng viêm.
Nội soi đại tràng: Giúp quan sát trực tiếp tổn thương niêm mạc, lấy mẫu sinh thiết để phân tích mô học.
Chụp cắt lớp vi tính (CT scan): Đánh giá mức độ tổn thương thành đại tràng và phát hiện biến chứng như áp xe, thủng.

Nguyên nhân gây viêm đại tràng cấp tính

Viêm đại tràng cấp tính là tình trạng viêm nhiễm đột ngột ở niêm mạc đại tràng, gây ra các triệu chứng như đau bụng, tiêu chảy, và đôi khi có máu trong phân. Việc xác định nguyên nhân chính xác đóng vai trò then chốt trong việc lựa chọn phương pháp điều trị hiệu quả. Dưới đây là phân tích chuyên sâu về các nguyên nhân phổ biến gây viêm đại tràng cấp tính.

Có nhiều nguyên nhân gây ra viêm đại tràng cấp tính

Nhiễm khuẩn: Đây là nguyên nhân hàng đầu gây viêm đại tràng cấp tính. Các vi khuẩn gây bệnh thường xâm nhập qua đường tiêu hóa do ăn uống hoặc tiếp xúc với nguồn nước, thực phẩm bị ô nhiễm. Một số vi khuẩn điển hình bao gồm:
- Salmonella: Là vi khuẩn gram âm, gây ra viêm đại tràng thông qua việc sản sinh độc tố và xâm nhập vào niêm mạc ruột, dẫn đến phản ứng viêm mạnh mẽ. Salmonella thường gây ra hội chứng lỵ nhiễm khuẩn với triệu chứng tiêu chảy có máu, sốt cao.
- Shigella: Có khả năng xâm nhập trực tiếp vào tế bào biểu mô đại tràng, gây tổn thương niêm mạc và tạo ra các ổ viêm loét. Shigella cũng tiết ra độc tố Shiga, làm tăng tính độc hại và gây ra tiêu chảy xuất huyết.
- Clostridium difficile: Thường liên quan đến việc sử dụng kháng sinh kéo dài làm mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột. C. difficile tiết ra độc tố A và B, gây phá hủy niêm mạc đại tràng, dẫn đến viêm đại tràng giả mạc, một thể bệnh nặng với nguy cơ biến chứng cao.
Việc xác định chính xác loại vi khuẩn gây bệnh thường dựa vào xét nghiệm phân, nuôi cấy vi khuẩn và kỹ thuật PCR nhằm phát hiện DNA vi khuẩn, giúp định hướng điều trị kháng sinh phù hợp.
Nhiễm virus: Virus cũng là tác nhân quan trọng, đặc biệt ở trẻ em và người có hệ miễn dịch suy giảm. Một số loại virus phổ biến gây viêm đại tràng cấp tính gồm:
- Rotavirus: Là nguyên nhân hàng đầu gây tiêu chảy cấp ở trẻ nhỏ, rotavirus gây tổn thương tế bào biểu mô ruột, làm giảm hấp thu nước và điện giải, dẫn đến tiêu chảy nặng.
- Adenovirus: Một số chủng adenovirus có thể gây viêm ruột, trong đó có viêm đại tràng, thường biểu hiện bằng tiêu chảy kéo dài và đau bụng.
Virus thường không được điều trị bằng kháng sinh mà chủ yếu là hỗ trợ điều trị triệu chứng và bù nước điện giải. Chẩn đoán xác định dựa trên xét nghiệm miễn dịch hoặc PCR từ mẫu phân.
Nhiễm ký sinh trùng: Ký sinh trùng là nguyên nhân phổ biến ở các vùng có điều kiện vệ sinh kém, gây viêm loét đại tràng cấp tính. Một số ký sinh trùng tiêu biểu:
- Entamoeba histolytica: Là nguyên nhân chính gây bệnh lỵ amip. Ký sinh trùng này xâm nhập vào niêm mạc đại tràng, tạo thành các ổ loét sâu, gây đau bụng dữ dội, tiêu chảy có máu và mủ. Bệnh có thể tiến triển thành áp xe gan nếu không được điều trị kịp thời.
- Giardia lamblia: Mặc dù chủ yếu gây viêm ruột non, nhưng trong một số trường hợp có thể ảnh hưởng đến đại tràng, gây rối loạn tiêu hóa kéo dài.
Chẩn đoán dựa trên phát hiện trứng, nang hoặc ký sinh trùng trong phân qua kính hiển vi hoặc kỹ thuật sinh học phân tử.
Phản ứng dị ứng hoặc thuốc: Một số thuốc có thể gây viêm đại tràng cấp tính thông qua các cơ chế khác nhau:
- Kháng sinh: Sử dụng kháng sinh kéo dài hoặc không đúng cách gây mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột, tạo điều kiện cho vi khuẩn gây bệnh như Clostridium difficile phát triển quá mức.
- NSAIDs (thuốc chống viêm không steroid): Thuốc này có thể gây tổn thương trực tiếp lên niêm mạc đại tràng, làm giảm lớp bảo vệ niêm mạc, dẫn đến viêm và loét.
- Thuốc hóa trị và thuốc ức chế miễn dịch: Có thể gây tổn thương niêm mạc ruột do tác động độc tế bào hoặc làm suy giảm miễn dịch, tạo điều kiện cho viêm nhiễm phát triển.
Việc nhận biết nguyên nhân do thuốc rất quan trọng để ngừng hoặc thay thế thuốc phù hợp, đồng thời áp dụng các biện pháp bảo vệ niêm mạc đại tràng.
Nguyên nhân khác: Ngoài các nguyên nhân trên, viêm đại tràng cấp tính còn có thể do:
- Thiếu máu cục bộ đại tràng: Xảy ra khi lưu lượng máu đến đại tràng bị giảm đột ngột do tắc nghẽn mạch máu hoặc hạ huyết áp nghiêm trọng. Thiếu máu gây tổn thương tế bào niêm mạc, dẫn đến viêm và hoại tử.
- Tác động của bức xạ: Bức xạ trong điều trị ung thư vùng bụng có thể gây viêm niêm mạc đại tràng cấp tính do tổn thương DNA và tế bào biểu mô.
- Viêm đại tràng do phản ứng miễn dịch: Một số trường hợp viêm đại tràng cấp có thể liên quan đến phản ứng tự miễn hoặc viêm đại tràng do bệnh lý hệ thống như viêm ruột tự miễn.

Đánh giá và phân tích nguyên nhân viêm đại tràng cấp tính cần dựa trên tiền sử bệnh, yếu tố dịch tễ, triệu chứng lâm sàng và kết quả xét nghiệm chuyên sâu như nội soi đại tràng, sinh thiết niêm mạc, xét nghiệm phân và huyết thanh học. Việc phân biệt chính xác nguyên nhân giúp tối ưu hóa phác đồ điều trị, giảm thiểu biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Triệu chứng lâm sàng và biểu hiện của viêm đại tràng cấp tính

Viêm đại tràng cấp tính là một tình trạng viêm đột ngột của niêm mạc đại tràng, thường do nhiễm khuẩn, nhiễm ký sinh trùng hoặc các nguyên nhân khác như thuốc, độc tố. Triệu chứng lâm sàng của bệnh rất đa dạng và có thể thay đổi tùy theo mức độ tổn thương cũng như nguyên nhân gây bệnh. Việc nhận biết chính xác các biểu hiện này đóng vai trò quan trọng trong chẩn đoán và điều trị kịp thời, hạn chế biến chứng nguy hiểm.

1. Đau bụng

Đau bụng là triệu chứng điển hình và thường xuất hiện sớm nhất trong viêm đại tràng cấp tính. Vị trí đau thường tập trung ở vùng hố chậu phải hoặc trái, hoặc dọc theo khung đại tràng. Đau có thể có các đặc điểm sau:

Đau quặn từng cơn: do co thắt cơ trơn đại tràng phản ứng với viêm, thường kèm theo cảm giác buồn đi ngoài.
Đau âm ỉ kéo dài: biểu hiện mức độ viêm lan rộng hoặc tổn thương sâu hơn ở niêm mạc đại tràng.
Đau tăng lên khi vận động hoặc khi ấn vào vùng đại tràng bị tổn thương: dấu hiệu này giúp phân biệt với các nguyên nhân đau bụng khác.

2. Tiêu chảy cấp

Tiêu chảy là biểu hiện chủ yếu phản ánh sự rối loạn chức năng hấp thu và bài tiết của đại tràng do viêm. Đặc điểm tiêu chảy trong viêm đại tràng cấp tính bao gồm:

Phân lỏng, nước hoặc nhầy: do tăng tiết dịch và giảm hấp thu nước ở đại tràng.
Tăng số lần đi ngoài: có thể lên đến 10-20 lần/ngày, gây mất nước nghiêm trọng.
Phân có máu hoặc dịch nhầy: biểu hiện tổn thương niêm mạc đại tràng, thường gặp trong viêm đại tràng do vi khuẩn hoặc viêm loét đại tràng.
Tiêu chảy kèm mùi hôi thối: do sự phát triển quá mức của vi khuẩn kỵ khí trong đại tràng.

3. Sốt

Sốt là dấu hiệu phản ánh tình trạng viêm nhiễm toàn thân. Trong viêm đại tràng cấp tính, sốt thường có các đặc điểm:

Sốt nhẹ đến vừa: nhiệt độ thường dao động từ 37,5°C đến 39°C.
Sốt kéo dài: nếu không được điều trị kịp thời, có thể dẫn đến sốt cao và nguy cơ nhiễm trùng huyết.
Sốt kèm rét run: biểu hiện tình trạng viêm nặng hoặc biến chứng nhiễm trùng.

4. Mệt mỏi, suy nhược

Triệu chứng này xuất hiện do mất nước, điện giải và dinh dưỡng qua đường tiêu hóa, đặc biệt khi tiêu chảy kéo dài. Các biểu hiện bao gồm:

Da xanh xao, niêm mạc nhợt nhạt: do thiếu máu hoặc mất nước.
Chóng mặt, hoa mắt: biểu hiện của hạ huyết áp do mất nước.
Giảm sức lực, khó tập trung: ảnh hưởng đến sinh hoạt và công việc hàng ngày.

Viêm đại tràng cấp tính gây đau khó chịu, mệt mỏi suy nhược

5. Triệu chứng toàn thân khác

Bên cạnh các triệu chứng chính, bệnh nhân viêm đại tràng cấp còn có thể gặp các biểu hiện toàn thân như:

Buồn nôn và nôn: do kích thích niêm mạc tiêu hóa hoặc phản xạ thần kinh liên quan.
Chán ăn: ảnh hưởng đến dinh dưỡng và quá trình hồi phục.
Dấu hiệu mất nước nặng: khô môi, lưỡi, giảm turgor da, nhịp tim nhanh, huyết áp giảm, đặc biệt khi tiêu chảy kéo dài không được bù nước kịp thời.

6. Biến chứng nặng của viêm đại tràng cấp tính

Trong một số trường hợp, viêm đại tràng cấp tính có thể tiến triển nặng và gây ra các biến chứng nguy hiểm như:

Thủng đại tràng: do tổn thương sâu niêm mạc, gây viêm loét và thủng, dẫn đến viêm phúc mạc cấp tính.
Xuất huyết đại tràng: biểu hiện bằng đại tiện ra máu nhiều, có thể gây thiếu máu cấp.
Nhiễm trùng huyết: vi khuẩn xâm nhập vào máu qua niêm mạc tổn thương, gây sốc nhiễm trùng, đe dọa tính mạng.
Hẹp đại tràng: do viêm mạn tính hoặc sẹo hóa sau viêm cấp, gây tắc ruột.

Việc nhận biết sớm các triệu chứng lâm sàng và biểu hiện của viêm đại tràng cấp tính giúp bác sĩ đánh giá đúng mức độ bệnh, lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp và theo dõi sát sao để phòng ngừa biến chứng.

Chẩn đoán viêm đại tràng cấp tính

Viêm đại tràng cấp tính là tình trạng viêm nhiễm đột ngột của niêm mạc đại tràng, thường do nhiễm trùng hoặc các nguyên nhân khác như thuốc, thiếu máu cục bộ. Việc chẩn đoán chính xác và kịp thời đóng vai trò quan trọng trong việc lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp, hạn chế biến chứng và cải thiện tiên lượng bệnh nhân. Quá trình chẩn đoán dựa trên sự kết hợp chặt chẽ giữa đánh giá lâm sàng, xét nghiệm cận lâm sàng và các phương pháp hình ảnh học hiện đại.

1. Khám lâm sàng

Khám lâm sàng là bước đầu tiên và quan trọng trong chẩn đoán viêm đại tràng cấp tính. Bác sĩ cần khai thác kỹ tiền sử bệnh, bao gồm:

Triệu chứng chính: Đau bụng vùng hố chậu trái hoặc toàn bộ bụng dưới, thường đau quặn hoặc âm ỉ. Đau có thể tăng lên khi vận động hoặc ấn vào vùng đại tràng bị viêm.
Rối loạn đại tiện: Tiêu chảy cấp tính, phân lỏng hoặc có máu, mủ, đôi khi kèm theo sốt và mệt mỏi.
Tiền sử tiếp xúc: Tiếp xúc với nguồn nước hoặc thực phẩm nghi ngờ nhiễm khuẩn, sử dụng thuốc kháng sinh hoặc thuốc gây tổn thương niêm mạc đại tràng.

Khám thực thể tập trung vào:

Khám bụng: Sờ nắn phát hiện đau khu trú, có thể thấy phản ứng thành bụng hoặc dấu hiệu kích thích phúc mạc nếu viêm nặng hoặc có biến chứng thủng đại tràng.
Đánh giá tình trạng toàn thân: Kiểm tra dấu hiệu mất nước (mạch nhanh, huyết áp thấp, khô niêm mạc), sốt, nhịp thở nhanh, dấu hiệu nhiễm trùng toàn thân.
Khám trực tràng: Đánh giá tình trạng chảy máu, phân có mủ hoặc dịch nhầy, đồng thời loại trừ các tổn thương khác.

2. Xét nghiệm cận lâm sàng

Xét nghiệm cận lâm sàng giúp xác định nguyên nhân, mức độ viêm và đánh giá biến chứng, đồng thời hỗ trợ theo dõi tiến triển bệnh:

Xét nghiệm phân: Phân tích phân là bước quan trọng để phát hiện vi khuẩn gây bệnh (như Salmonella, Shigella, Campylobacter), ký sinh trùng (như Entamoeba histolytica), hoặc virus. Phân có thể chứa máu, mủ hoặc dịch nhầy, phản ánh tổn thương niêm mạc đại tràng. Xét nghiệm phân còn bao gồm tìm kháng nguyên vi khuẩn hoặc PCR để tăng độ nhạy và đặc hiệu.
Công thức máu: Tăng bạch cầu đa nhân trung tính thường gặp trong viêm cấp tính, đặc biệt khi có nhiễm khuẩn. Thiếu máu hoặc giảm tiểu cầu có thể xuất hiện trong các trường hợp viêm nặng hoặc biến chứng.
Xét nghiệm sinh hóa: Đánh giá điện giải đồ để phát hiện rối loạn mất cân bằng do tiêu chảy nặng, đồng thời kiểm tra chức năng gan, thận nhằm phát hiện tổn thương cơ quan phối hợp hoặc biến chứng do thuốc điều trị.
Xét nghiệm vi sinh: Nuôi cấy phân là tiêu chuẩn vàng để xác định chính xác tác nhân gây bệnh, giúp lựa chọn kháng sinh phù hợp. Ngoài ra, xét nghiệm PCR hoặc xét nghiệm miễn dịch cũng được sử dụng để phát hiện nhanh các vi khuẩn hoặc virus đặc hiệu.
Xét nghiệm khác: Định lượng protein phản ứng C (CRP) và tốc độ lắng máu (ESR) giúp đánh giá mức độ viêm toàn thân và theo dõi đáp ứng điều trị.

3. Hình ảnh học

Phương pháp hình ảnh học hỗ trợ chẩn đoán, đánh giá mức độ tổn thương và phát hiện biến chứng:

Chụp X-quang bụng: Thường được chỉ định trong trường hợp nghi ngờ biến chứng như thủng đại tràng hoặc tắc ruột. Hình ảnh có thể thấy khí tự do dưới hoành hoặc mức dịch hơi bất thường.
Siêu âm bụng: Giúp loại trừ các nguyên nhân khác gây đau bụng cấp như viêm ruột thừa, áp xe ổ bụng hoặc tắc ruột. Siêu âm cũng có thể phát hiện dày thành đại tràng, dịch ổ bụng hoặc các dấu hiệu viêm.
Nội soi đại tràng: Là phương pháp chẩn đoán chính xác nhất, cho phép quan sát trực tiếp tổn thương niêm mạc đại tràng như phù nề, loét, xuất huyết hoặc giả mạc. Nội soi cũng cho phép lấy mẫu sinh thiết để làm giải phẫu bệnh, giúp phân biệt viêm đại tràng do nhiễm trùng với các nguyên nhân khác như viêm đại tràng mạn tính, bệnh Crohn hoặc ung thư đại tràng.
Chụp cắt lớp vi tính (CT scan) ổ bụng: Được sử dụng khi nghi ngờ biến chứng nặng như áp xe, thủng hoặc viêm phúc mạc. CT scan cung cấp hình ảnh chi tiết về thành đại tràng, mô xung quanh và các cơ quan lân cận.

Phương pháp điều trị viêm đại tràng cấp tính

Viêm đại tràng cấp tính là tình trạng viêm nhiễm đột ngột của niêm mạc đại tràng, thường do nhiễm khuẩn, ký sinh trùng hoặc các yếu tố kích thích khác. Việc điều trị cần được cá thể hóa dựa trên nguyên nhân, mức độ tổn thương và tình trạng toàn thân của bệnh nhân nhằm đạt hiệu quả tối ưu và hạn chế biến chứng.

1. Điều trị nguyên nhân

Việc xác định chính xác nguyên nhân gây viêm đại tràng cấp tính là bước quan trọng nhất để lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp:

Nhiễm khuẩn: Khi viêm đại tràng do vi khuẩn như Salmonella, Shigella, Clostridium difficile hoặc các vi khuẩn khác, việc sử dụng kháng sinh cần dựa trên kết quả kháng sinh đồ để tránh tình trạng kháng thuốc. Các kháng sinh phổ biến bao gồm ciprofloxacin, metronidazole hoặc vancomycin (đặc biệt với C. difficile).
Ký sinh trùng: Viêm đại tràng do amip (Entamoeba histolytica) cần điều trị bằng thuốc chống ký sinh trùng như metronidazole hoặc tinidazole, sau đó dùng thuốc diệt amip tại ruột như paromomycin để loại bỏ hoàn toàn ký sinh trùng.
Nguyên nhân khác: Nếu viêm đại tràng do thuốc, hóa chất hoặc các yếu tố miễn dịch, cần ngưng sử dụng các tác nhân gây hại và phối hợp điều trị triệu chứng.

2. Hỗ trợ điều trị

Viêm đại tràng cấp tính thường gây tiêu chảy nhiều lần, dẫn đến mất nước và rối loạn điện giải nghiêm trọng. Việc bù nước và điện giải là yếu tố sống còn trong điều trị:

Bù nước và điện giải qua đường uống: Sử dụng dung dịch oresol hoặc các dung dịch bù nước điện giải có thành phần cân đối natri, kali, clorua và glucose để hấp thu tối ưu.
Truyền dịch tĩnh mạch: Áp dụng khi bệnh nhân mất nước nặng, không thể uống hoặc có dấu hiệu sốc, rối loạn điện giải nghiêm trọng. Các dung dịch thường dùng là dung dịch muối sinh lý 0,9%, Ringer lactate hoặc dung dịch chứa kali nếu cần thiết.
Điều chỉnh dinh dưỡng: Trong giai đoạn cấp, hạn chế ăn uống qua đường tiêu hóa nếu tiêu chảy nặng, có thể dùng dinh dưỡng tĩnh mạch nếu cần thiết.

3. Chế độ ăn

Chế độ ăn đóng vai trò quan trọng trong việc giảm kích thích niêm mạc đại tràng, hỗ trợ quá trình hồi phục:

Ăn nhẹ, dễ tiêu: Ưu tiên các thức ăn mềm, ít chất xơ như cháo, súp, cơm nhão, tránh các thức ăn cứng, nhiều chất xơ thô gây kích thích niêm mạc.
Tránh thức ăn kích thích: Hạn chế các loại gia vị cay, nóng, đồ chiên rán, thức ăn nhiều dầu mỡ, rượu bia và cà phê.
Chia nhỏ bữa ăn: Ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày để giảm áp lực lên đại tràng và tăng khả năng hấp thu dinh dưỡng.
Bổ sung probiotic: Các chế phẩm chứa lợi khuẩn như Lactobacillus, Bifidobacterium có thể giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột, giảm viêm và hỗ trợ phục hồi niêm mạc.

4. Thuốc giảm đau và chống co thắt

Triệu chứng đau bụng và co thắt đại tràng thường gây khó chịu cho bệnh nhân, cần được kiểm soát hợp lý:

Thuốc chống co thắt: Các thuốc như hyoscine butylbromide (Buscopan), mebeverine giúp giảm co thắt cơ trơn đại tràng, cải thiện triệu chứng đau và khó chịu.
Thuốc giảm đau: Ưu tiên sử dụng paracetamol để giảm đau, tránh dùng NSAIDs vì có thể làm tổn thương niêm mạc đại tràng và làm nặng thêm tình trạng viêm.

5. Theo dõi và xử trí biến chứng

Viêm đại tràng cấp tính có thể tiến triển nặng hoặc gây ra các biến chứng nghiêm trọng nếu không được xử trí kịp thời:

Thủng đại tràng: Biến chứng nguy hiểm, thường biểu hiện bằng đau bụng dữ dội, sốc, bụng cứng, cần phẫu thuật cấp cứu.
Nhiễm trùng huyết: Dấu hiệu sốt cao, mạch nhanh, huyết áp tụt, rối loạn tri giác, cần nhập viện điều trị tích cực, dùng kháng sinh liều cao và hỗ trợ tuần hoàn.
Xuất huyết đại tràng: Có thể xảy ra do tổn thương niêm mạc nặng, cần theo dõi chặt chẽ và truyền máu nếu mất máu nhiều.
Đoạn đại tràng giãn to cấp tính (megacolon độc): Là tình trạng cấp cứu, biểu hiện bằng bụng chướng to, đau, liệt ruột, cần can thiệp y tế khẩn cấp.

Việc phối hợp chặt chẽ giữa điều trị nguyên nhân, hỗ trợ dinh dưỡng, kiểm soát triệu chứng và theo dõi biến chứng sẽ giúp nâng cao hiệu quả điều trị và giảm thiểu nguy cơ tái phát viêm đại tràng cấp tính.

Phòng ngừa và các biện pháp hỗ trợ trong viêm đại tràng cấp tính

Viêm đại tràng cấp tính là tình trạng viêm nhiễm đột ngột ở niêm mạc đại tràng, thường do nhiễm khuẩn, ký sinh trùng hoặc các yếu tố độc hại khác. Việc phòng ngừa và hỗ trợ điều trị không chỉ giúp giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh mà còn hạn chế các biến chứng nghiêm trọng như thủng đại tràng, xuất huyết hoặc nhiễm trùng lan rộng. Dưới đây là các biện pháp phòng ngừa và hỗ trợ chuyên sâu, dựa trên cơ sở khoa học và thực tiễn lâm sàng.

Rửa tay sạch sẽ và đúng kỹ thuật: Việc rửa tay không chỉ đơn thuần là làm sạch bề mặt mà cần thực hiện đúng quy trình với xà phòng diệt khuẩn, chà xát kỹ các kẽ ngón tay, móng tay và mu bàn tay trong ít nhất 20 giây. Đặc biệt, cần rửa tay trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh, sau khi tiếp xúc với các bề mặt công cộng hoặc chăm sóc người bệnh để giảm thiểu tối đa nguy cơ lây truyền vi khuẩn như Salmonella, Shigella hay Escherichia coli.
Ăn uống hợp vệ sinh và an toàn thực phẩm: Thực phẩm là nguồn lây nhiễm chính của nhiều tác nhân gây viêm đại tràng cấp tính. Cần ưu tiên sử dụng thực phẩm tươi, đã được chế biến kỹ lưỡng, tránh ăn các loại thực phẩm sống hoặc chưa được nấu chín như hải sản sống, rau sống không rửa sạch. Ngoài ra, việc bảo quản thực phẩm đúng cách ở nhiệt độ thích hợp, tránh để thực phẩm tiếp xúc với môi trường ô nhiễm hoặc côn trùng cũng rất quan trọng. Việc sử dụng các chất bảo quản và phụ gia thực phẩm cần tuân thủ quy định để tránh gây kích ứng niêm mạc đại tràng.
Uống nước sạch và đảm bảo vệ sinh nguồn nước: Nước uống là yếu tố quyết định trong việc phòng tránh các bệnh đường tiêu hóa. Nước cần được xử lý qua các phương pháp như đun sôi, lọc hoặc sử dụng các thiết bị xử lý nước hiện đại để loại bỏ vi khuẩn, virus và ký sinh trùng. Đặc biệt, ở những vùng có nguy cơ ô nhiễm cao, việc sử dụng nước đóng chai hoặc nước đã qua xử lý là bắt buộc. Ngoài ra, cần tránh sử dụng nước từ các nguồn không rõ ràng hoặc nước thải chưa qua xử lý.
Hạn chế sử dụng kháng sinh không đúng chỉ định: Việc lạm dụng hoặc sử dụng kháng sinh không đúng cách có thể gây mất cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột, tạo điều kiện cho các vi khuẩn gây bệnh như Clostridium difficile phát triển quá mức, dẫn đến viêm đại tràng giả mạc – một dạng viêm đại tràng cấp tính nguy hiểm. Do đó, chỉ sử dụng kháng sinh khi có chỉ định của bác sĩ, tuân thủ đúng liều lượng và thời gian điều trị. Đồng thời, cần theo dõi các dấu hiệu bất thường trong quá trình dùng thuốc để kịp thời xử lý.
Thăm khám định kỳ và theo dõi sức khỏe đường tiêu hóa: Đối với những người có tiền sử viêm đại tràng, hội chứng ruột kích thích hoặc các bệnh lý đường tiêu hóa khác, việc thăm khám định kỳ giúp phát hiện sớm các dấu hiệu tái phát hoặc biến chứng. Các phương pháp chẩn đoán như nội soi đại tràng, xét nghiệm phân, xét nghiệm máu giúp đánh giá mức độ tổn thương và tình trạng viêm. Việc theo dõi này cũng hỗ trợ bác sĩ điều chỉnh phác đồ điều trị phù hợp, tránh tình trạng bệnh tiến triển nặng hơn.

Các biện pháp hỗ trợ điều trị và phục hồi chức năng đại tràng:

Chế độ dinh dưỡng hợp lý: Trong giai đoạn cấp tính, cần ưu tiên chế độ ăn dễ tiêu, ít chất xơ thô để giảm áp lực lên niêm mạc đại tràng. Các thực phẩm nên sử dụng bao gồm cháo, súp, các loại rau củ đã nấu chín kỹ, tránh các thức ăn cay nóng, nhiều dầu mỡ hoặc chứa chất kích thích như cà phê, rượu bia. Sau khi tình trạng viêm giảm, có thể tăng dần lượng chất xơ hòa tan để hỗ trợ phục hồi hệ vi sinh đường ruột.
Bổ sung men vi sinh (probiotics): Men vi sinh giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột, ức chế sự phát triển của các vi khuẩn gây hại và tăng cường chức năng miễn dịch tại niêm mạc đại tràng. Các chủng vi sinh thường dùng bao gồm Lactobacillus, Bifidobacterium và Saccharomyces boulardii. Việc bổ sung men vi sinh cần được thực hiện dưới sự tư vấn của chuyên gia y tế để lựa chọn loại phù hợp và liều lượng đúng.
Giữ vệ sinh môi trường sống: Môi trường xung quanh cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa viêm đại tràng cấp tính. Cần đảm bảo vệ sinh nơi ở, tránh tiếp xúc với nguồn nước hoặc thực phẩm bị ô nhiễm. Việc xử lý chất thải đúng cách, giữ vệ sinh nhà cửa và khu vực sinh hoạt giúp giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm các tác nhân gây bệnh.
Giảm stress và duy trì lối sống lành mạnh: Stress kéo dài có thể ảnh hưởng tiêu cực đến hệ tiêu hóa, làm tăng nguy cơ viêm đại tràng cấp tính hoặc tái phát. Các biện pháp giảm stress như tập thể dục đều đặn, thiền, yoga hoặc các hoạt động giải trí giúp cải thiện sức khỏe tổng thể và hỗ trợ hệ tiêu hóa hoạt động hiệu quả hơn.

Tham khảo thêm: Thực phẩm nhuận tràng tự nhiên