Biểu Hiện Của Bệnh Tiểu Đường Trong Các Giai Đoạn

Những dấu hiệu ban đầu của bệnh tiểu đường

Bệnh tiểu đường là một rối loạn chuyển hóa mãn tính đặc trưng bởi tình trạng tăng đường huyết do sự thiếu hụt hoặc giảm hiệu quả của insulin – hormone điều hòa lượng glucose trong máu. Ở giai đoạn đầu, các dấu hiệu của bệnh thường rất mơ hồ và dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý khác, khiến nhiều người chủ quan hoặc bỏ qua việc thăm khám sớm. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu này đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát bệnh và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.

 Có nhiều biểu hiện của bệnh tiểu đường khác nhau

1. Cảm giác khát nước liên tục (Polydipsia)

Đây là một trong những dấu hiệu điển hình và phổ biến nhất của bệnh tiểu đường. Khi lượng đường trong máu tăng cao (tăng đường huyết), thận phải hoạt động mạnh hơn để lọc và đào thải glucose dư thừa qua nước tiểu. Quá trình này làm tăng lượng nước tiểu bài xuất (polyuria), dẫn đến mất nước cơ thể. Để bù lại lượng nước đã mất, cơ thể kích thích trung tâm khát nước ở não, khiến người bệnh cảm thấy khát nước liên tục, uống nhiều nước hơn bình thường.

Hiện tượng này không chỉ xuất hiện vào ban ngày mà còn đặc biệt rõ rệt vào ban đêm, khiến người bệnh phải thức dậy nhiều lần để đi tiểu.

2. Đi tiểu nhiều lần (Polyuria)

Đi tiểu nhiều lần, đặc biệt là tiểu đêm, là dấu hiệu cảnh báo quan trọng của bệnh tiểu đường. Khi glucose trong máu vượt quá ngưỡng hấp thu của thận (khoảng 180 mg/dL), glucose sẽ xuất hiện trong nước tiểu (đái tháo đường). Glucose trong nước tiểu tạo áp lực thẩm thấu kéo nước theo, làm tăng thể tích nước tiểu và tần suất đi tiểu.

Người bệnh có thể đi tiểu nhiều lần trong ngày, mỗi lần lượng nước tiểu nhiều hơn bình thường, gây ra sự bất tiện và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.

3. Mệt mỏi kéo dài

Mệt mỏi là biểu hiện phổ biến nhưng thường bị bỏ qua. Nguyên nhân chủ yếu là do cơ thể không thể sử dụng glucose hiệu quả để tạo năng lượng do thiếu hụt hoặc kháng insulin. Mặc dù lượng glucose trong máu cao, nhưng tế bào không nhận được đủ năng lượng cần thiết, dẫn đến cảm giác uể oải, thiếu sức sống.

Bên cạnh đó, mất nước do đi tiểu nhiều cũng góp phần làm tăng cảm giác mệt mỏi, chóng mặt và suy giảm khả năng tập trung.

4. Giảm cân không rõ nguyên nhân

Dù ăn uống bình thường hoặc thậm chí nhiều hơn, người mắc tiểu đường thường bị giảm cân đột ngột và không giải thích được. Nguyên nhân là do cơ thể không thể sử dụng glucose làm năng lượng, buộc phải chuyển sang phân giải mỡ và protein để cung cấp năng lượng, dẫn đến mất khối lượng cơ và mỡ.

5. Thị lực giảm và các vấn đề về mắt

Tăng đường huyết kéo dài làm thay đổi áp suất thẩm thấu trong thủy tinh thể, gây ra hiện tượng mờ mắt, nhìn mờ hoặc thay đổi thị lực. Đây cũng là dấu hiệu cảnh báo sớm tổn thương thần kinh thị giác do tiểu đường.

6. Vết thương lâu lành và dễ nhiễm trùng

Đường huyết cao ảnh hưởng đến khả năng miễn dịch và tuần hoàn máu, làm giảm khả năng lành vết thương. Người bệnh tiểu đường thường gặp tình trạng vết thương hở lâu lành, dễ bị nhiễm trùng, đặc biệt là ở bàn chân – một trong những nguyên nhân chính dẫn đến biến chứng nghiêm trọng như hoại tử hoặc phải cắt cụt chi.

Tiểu đường có thể làm giảm khả năng lành vết thương

7. Ngứa da và các vấn đề về da

Da khô, ngứa, đặc biệt là vùng da quanh bộ phận sinh dục hoặc các nếp gấp da, cũng là dấu hiệu thường gặp. Nguyên nhân là do mất nước và sự phát triển quá mức của vi khuẩn hoặc nấm trên da do môi trường glucose cao.

8. Tê bì hoặc cảm giác kiến bò ở tay chân

Đây là biểu hiện của tổn thương thần kinh ngoại biên do tiểu đường (bệnh thần kinh tiểu đường). Người bệnh có thể cảm thấy tê, ngứa ran hoặc đau nhức ở các chi, đặc biệt là bàn chân và bàn tay.

Những yếu tố làm tăng nguy cơ xuất hiện các dấu hiệu tiểu đường

• Tiền sử gia đình: Người có người thân mắc tiểu đường có nguy cơ cao hơn.
• Thừa cân, béo phì: Là yếu tố nguy cơ hàng đầu gây kháng insulin.
• Tuổi tác: Nguy cơ tăng theo tuổi, đặc biệt trên 45 tuổi.
• Chế độ ăn uống không hợp lý: Ăn nhiều đường, tinh bột, ít chất xơ.
• Ít vận động: Lối sống tĩnh tại làm giảm hiệu quả sử dụng glucose của cơ thể.
• Tiền sử mắc các bệnh lý khác: Cao huyết áp, rối loạn mỡ máu, hội chứng chuyển hóa.

Vai trò của việc phát hiện sớm các dấu hiệu tiểu đường

Phát hiện sớm các dấu hiệu tiểu đường giúp người bệnh có thể:

• Thực hiện các xét nghiệm chẩn đoán kịp thời như đo đường huyết lúc đói, HbA1c, nghiệm pháp dung nạp glucose.
• Bắt đầu điều trị sớm để kiểm soát đường huyết, giảm nguy cơ biến chứng.
• Thay đổi lối sống, chế độ ăn uống và tăng cường vận động để cải thiện tình trạng bệnh.
• Giảm gánh nặng chi phí điều trị và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Những xét nghiệm cần thiết khi nghi ngờ tiểu đường

• Đường huyết lúc đói (Fasting Plasma Glucose - FPG): Đo lượng glucose trong máu sau khi nhịn ăn ít nhất 8 tiếng. Giá trị ≥126 mg/dL (7.0 mmol/L) được xem là dấu hiệu tiểu đường.
• HbA1c: Phản ánh mức đường huyết trung bình trong 2-3 tháng gần nhất. Giá trị ≥6.5% được chẩn đoán tiểu đường.
• Nghiệm pháp dung nạp glucose đường uống (OGTT): Đo đường huyết sau khi uống dung dịch glucose 75g. Đường huyết sau 2 giờ ≥200 mg/dL (11.1 mmol/L) là dấu hiệu tiểu đường.

Biểu hiện trên da và các vấn đề liên quan

Da là một trong những cơ quan phản ánh rõ nét nhất tình trạng sức khỏe tổng thể, đặc biệt là ở những người mắc bệnh tiểu đường. Các rối loạn chuyển hóa glucose trong máu không chỉ ảnh hưởng đến các cơ quan nội tạng mà còn tác động sâu sắc đến cấu trúc và chức năng của da. Những biểu hiện trên da không chỉ là dấu hiệu cảnh báo mà còn có thể làm tăng nguy cơ biến chứng nếu không được kiểm soát kịp thời.

1. Các biểu hiện da thường gặp ở người tiểu đường

Người bệnh tiểu đường thường gặp phải nhiều vấn đề về da do sự thay đổi trong quá trình chuyển hóa và tuần hoàn máu, bao gồm:

• Da khô và ngứa: Tăng đường huyết kéo dài làm giảm khả năng giữ nước của da, gây mất cân bằng độ ẩm và dẫn đến tình trạng da khô ráp, bong tróc. Ngoài ra, sự suy giảm chức năng tuyến mồ hôi cũng góp phần làm da mất độ ẩm tự nhiên, gây cảm giác ngứa ngáy khó chịu.
• Nhiễm trùng da: Người tiểu đường có nguy cơ cao bị nhiễm trùng do hệ miễn dịch suy yếu và tuần hoàn máu kém. Các loại nhiễm trùng phổ biến bao gồm nhiễm nấm Candida, vi khuẩn Staphylococcus aureus gây mụn mủ, viêm nang lông, và các vết loét do vi khuẩn.
• Acanthosis nigricans: Đây là tình trạng da dày lên, sẫm màu, thường xuất hiện ở vùng cổ, nách, bẹn hoặc các nếp gấp da khác. Acanthosis nigricans là dấu hiệu của sự đề kháng insulin và thường liên quan mật thiết đến bệnh tiểu đường type 2. Về mặt mô học, da bị dày sừng và tăng sinh tế bào biểu bì, kèm theo tăng sắc tố melanin.
• Chậm lành vết thương: Do tuần hoàn máu kém và tổn thương thần kinh ngoại biên, các vết thương trên da người tiểu đường thường lâu lành, dễ bị nhiễm trùng và có nguy cơ biến chứng nghiêm trọng như loét bàn chân.
• Biến đổi sắc tố da: Ngoài acanthosis nigricans, người bệnh còn có thể gặp các mảng da đổi màu khác như da vàng do tăng sắc tố hoặc các đốm nâu do tổn thương mao mạch dưới da.

2. Cơ chế sinh bệnh liên quan đến da ở bệnh nhân tiểu đường

Sự thay đổi trên da ở người tiểu đường xuất phát từ nhiều yếu tố sinh lý và sinh hóa phức tạp:

• Rối loạn chuyển hóa glucose: Đường huyết cao kéo dài gây tổn thương các protein và lipid qua quá trình glycation không enzymatic, tạo thành các sản phẩm cuối cùng của glycation (AGEs). AGEs làm thay đổi cấu trúc collagen và elastin trong da, làm giảm tính đàn hồi và khả năng phục hồi của da.
• Tổn thương mạch máu nhỏ: Tăng đường huyết gây tổn thương nội mô mạch máu, làm giảm lưu thông máu đến da, dẫn đến thiếu oxy và dưỡng chất, ảnh hưởng đến quá trình tái tạo và bảo vệ da.
• Suy giảm miễn dịch: Đường huyết cao làm giảm chức năng của bạch cầu đa nhân trung tính và đại thực bào, làm giảm khả năng chống lại vi khuẩn và nấm, từ đó tăng nguy cơ nhiễm trùng da.
• Tổn thương thần kinh ngoại biên: Làm giảm cảm giác đau và ngứa, khiến người bệnh khó phát hiện các tổn thương da sớm, dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng hơn.

3. Các loại bệnh lý da đặc trưng liên quan đến tiểu đường

Người bệnh tiểu đường có thể gặp nhiều bệnh lý da đặc trưng, trong đó có:

• Diabetic dermopathy: Xuất hiện dưới dạng các mảng da màu nâu đỏ, thường ở cẳng chân, do tổn thương mạch máu nhỏ gây ra. Đây là dấu hiệu phổ biến và không gây đau.
• Necrobiosis lipoidica diabeticorum: Là tổn thương da mạn tính, biểu hiện bằng các mảng đỏ vàng, có thể loét, thường xuất hiện ở vùng cẳng chân. Nguyên nhân liên quan đến viêm mạch và tổn thương collagen.
• Fungal infections (Nhiễm nấm): Candida albicans và dermatophytes là các tác nhân phổ biến gây nhiễm nấm ở người tiểu đường, thường xuất hiện ở các vùng ẩm ướt như kẽ ngón chân, nách, bẹn.
• Vitiligo: Một số nghiên cứu cho thấy tỷ lệ mắc vitiligo cao hơn ở người tiểu đường type 1, do cơ chế tự miễn.
• Diabetic bullae: Các bọng nước tự phát không đau, thường xuất hiện ở bàn chân và bàn tay, liên quan đến tổn thương mạch máu và thần kinh.

4. Đánh giá và quản lý các vấn đề da ở bệnh nhân tiểu đường

Việc phát hiện sớm và quản lý các biểu hiện da ở người tiểu đường đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống:

• Kiểm soát đường huyết: Là yếu tố then chốt giúp giảm thiểu các tổn thương da và nguy cơ nhiễm trùng.
• Chăm sóc da hàng ngày: Duy trì độ ẩm cho da bằng các loại kem dưỡng phù hợp, tránh tắm nước quá nóng và sử dụng xà phòng nhẹ dịu để hạn chế khô da.
• Kiểm tra da định kỳ: Đặc biệt chú ý các vùng dễ tổn thương như bàn chân, nếp gấp da để phát hiện sớm các tổn thương hoặc nhiễm trùng.
• Điều trị nhiễm trùng kịp thời: Sử dụng thuốc kháng nấm, kháng khuẩn theo chỉ định của bác sĩ để kiểm soát các nhiễm trùng da.
• Điều trị các bệnh lý da đặc hiệu: Ví dụ, acanthosis nigricans có thể được cải thiện bằng việc kiểm soát insulin và sử dụng các liệu pháp làm sáng da hoặc tẩy tế bào chết.
• Giáo dục bệnh nhân: Hướng dẫn người bệnh cách tự chăm sóc da, nhận biết các dấu hiệu bất thường và khi nào cần đến khám chuyên khoa da liễu hoặc nội tiết.

5. Vai trò của chuyên khoa da liễu trong quản lý bệnh tiểu đường

Chuyên khoa da liễu đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá và điều trị các biểu hiện da liên quan đến tiểu đường. Các bác sĩ da liễu có thể phối hợp với bác sĩ nội tiết để:

• Chẩn đoán chính xác các tổn thương da và phân biệt với các bệnh lý da khác.
• Đề xuất các phương pháp điều trị phù hợp, bao gồm thuốc bôi, thuốc uống và liệu pháp hỗ trợ.
• Theo dõi tiến triển của các tổn thương da và điều chỉnh phác đồ điều trị kịp thời.
• Hỗ trợ tư vấn về chăm sóc da và phòng ngừa biến chứng.

Như vậy, các biểu hiện trên da ở người tiểu đường không chỉ là dấu hiệu cảnh báo mà còn là thách thức trong quản lý bệnh lý toàn thân. Việc hiểu rõ cơ chế và các biểu hiện da sẽ giúp nâng cao hiệu quả điều trị và phòng ngừa biến chứng.

Ảnh hưởng đến thị lực và các biểu hiện về mắt

Bệnh tiểu đường là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra các biến chứng nghiêm trọng về mắt, đặc biệt khi đường huyết không được kiểm soát chặt chẽ. Các tổn thương mắt do tiểu đường thường liên quan đến sự thay đổi cấu trúc và chức năng của các mạch máu nhỏ trong võng mạc, dẫn đến nhiều dạng bệnh lý khác nhau, trong đó phổ biến nhất là bệnh võng mạc tiểu đường.

Bệnh võng mạc tiểu đường (Diabetic Retinopathy)

Bệnh võng mạc tiểu đường là hậu quả của việc tăng đường huyết kéo dài gây tổn thương các mạch máu nhỏ ở lớp võng mạc – lớp mô nhạy cảm với ánh sáng nằm ở phía sau mắt. Quá trình này diễn ra qua nhiều giai đoạn:

• Giai đoạn không tăng sinh (Non-proliferative diabetic retinopathy - NPDR): Các mạch máu nhỏ bị tổn thương, xuất hiện các điểm xuất huyết, phù nề võng mạc và các túi phình mạch máu (microaneurysms). Lúc này, thị lực có thể chưa bị ảnh hưởng rõ rệt nhưng nếu không kiểm soát, bệnh sẽ tiến triển.
• Giai đoạn tăng sinh (Proliferative diabetic retinopathy - PDR): Khi các mạch máu bị tắc nghẽn, võng mạc thiếu oxy, cơ thể phản ứng bằng cách tạo ra các mạch máu mới bất thường (neovascularization). Những mạch máu này rất yếu, dễ vỡ gây xuất huyết nội nhãn, hình thành sẹo và có thể dẫn đến bong võng mạc, gây mất thị lực nghiêm trọng.

Triệu chứng lâm sàng của bệnh võng mạc tiểu đường bao gồm:

• Nhìn mờ hoặc thay đổi thị lực đột ngột.
• Xuất hiện các điểm đen hoặc vệt sáng trong tầm nhìn.
• Khó nhìn vào ban đêm hoặc trong điều kiện ánh sáng yếu.
• Thị trường bị thu hẹp hoặc mất thị lực trung tâm.

Đục thủy tinh thể (Cataract) và Tiểu đường

Người bệnh tiểu đường có nguy cơ phát triển đục thủy tinh thể sớm hơn so với người bình thường. Đường huyết cao làm tăng quá trình glycation của các protein trong thủy tinh thể, gây biến đổi cấu trúc và làm giảm tính trong suốt của thủy tinh thể. Điều này dẫn đến hiện tượng mờ mắt, giảm độ sắc nét và khả năng nhìn rõ chi tiết.

Đục thủy tinh thể ở người tiểu đường thường tiến triển nhanh và có thể ảnh hưởng đến cả hai mắt. Việc kiểm soát đường huyết ổn định có vai trò quan trọng trong việc làm chậm quá trình này.

Tăng nhãn áp (Glaucoma) và tiểu đường

Tăng nhãn áp là tình trạng áp lực nội nhãn tăng cao, gây tổn thương dây thần kinh thị giác và dẫn đến mất thị lực nếu không được điều trị kịp thời. Người bệnh tiểu đường có nguy cơ mắc tăng nhãn áp cao hơn do các yếu tố sau:

• Tăng sinh mạch máu bất thường trong góc tiền phòng mắt, làm tắc nghẽn đường thoát thủy dịch, gây tăng áp lực nội nhãn (tăng nhãn áp tân mạch).
• Tổn thương mạch máu võng mạc làm giảm lưu lượng máu đến dây thần kinh thị giác.
• Rối loạn chuyển hóa và viêm mạn tính ảnh hưởng đến cấu trúc và chức năng của các mô mắt.

Triệu chứng của tăng nhãn áp thường không rõ ràng ở giai đoạn đầu, người bệnh có thể cảm thấy đau đầu, mờ mắt hoặc nhìn thấy quầng sáng quanh đèn. Việc khám mắt định kỳ và đo áp lực nội nhãn là cần thiết để phát hiện sớm và điều trị kịp thời.

Tiểu đường gây ra đau đầu chóng mặt

Các biểu hiện khác về mắt liên quan đến tiểu đường

• Phù hoàng điểm (Macular Edema): Là tình trạng dịch thấm vào vùng hoàng điểm – khu vực trung tâm võng mạc chịu trách nhiệm cho thị lực chi tiết. Phù hoàng điểm gây giảm thị lực nghiêm trọng và là nguyên nhân hàng đầu gây mất thị lực ở người tiểu đường.
• Xuất huyết nội nhãn: Mạch máu yếu và dễ vỡ dẫn đến chảy máu trong mắt, gây mờ mắt đột ngột và có thể làm mất thị lực tạm thời hoặc vĩnh viễn.
• Rối loạn vận động nhãn cầu: Tiểu đường có thể ảnh hưởng đến các dây thần kinh vận động mắt, gây song thị hoặc khó khăn trong việc điều khiển chuyển động mắt.

Cơ chế sinh bệnh học liên quan đến mắt ở bệnh nhân tiểu đường

Đường huyết cao kéo dài gây ra nhiều biến đổi sinh học và sinh lý trong mắt, bao gồm:

• Tổn thương mạch máu vi thể: Đường huyết cao làm tăng sản xuất các gốc tự do, gây stress oxy hóa và tổn thương nội mô mạch máu võng mạc.
• Rối loạn chuyển hóa polyol: Đường glucose được chuyển hóa thành sorbitol tích tụ trong tế bào, gây phù nề và tổn thương tế bào võng mạc.
• Viêm mạn tính: Các cytokine và yếu tố tăng trưởng như VEGF (vascular endothelial growth factor) được kích thích sản xuất quá mức, thúc đẩy tăng sinh mạch máu bất thường và phù nề võng mạc.
• Rối loạn chức năng tế bào thần kinh võng mạc: Tổn thương không chỉ giới hạn ở mạch máu mà còn ảnh hưởng đến các tế bào thần kinh, làm giảm khả năng truyền tín hiệu thị giác.

Phương pháp chẩn đoán và theo dõi

Để phát hiện và đánh giá mức độ tổn thương mắt do tiểu đường, các phương pháp sau thường được sử dụng:

• Khám đáy mắt bằng sinh hiển vi võng mạc (funduscopy): Giúp quan sát trực tiếp các tổn thương mạch máu và cấu trúc võng mạc.
• Chụp mạch huỳnh quang võng mạc (Fluorescein angiography): Đánh giá sự rò rỉ và tắc nghẽn mạch máu võng mạc.
• Chụp cắt lớp võng mạc quang học (OCT - Optical Coherence Tomography): Đo độ dày võng mạc và phát hiện phù hoàng điểm.
• Đo áp lực nội nhãn: Phát hiện tăng nhãn áp sớm.

Quản lý và điều trị

Kiểm soát đường huyết là yếu tố then chốt trong việc phòng ngừa và làm chậm tiến triển các biến chứng mắt do tiểu đường. Ngoài ra, các phương pháp điều trị chuyên biệt bao gồm:

• Laser quang đông võng mạc: Ức chế sự tăng sinh mạch máu bất thường và giảm phù hoàng điểm.
• Tiêm thuốc ức chế VEGF: Giúp giảm phù hoàng điểm và ngăn chặn sự phát triển mạch máu mới.
• Phẫu thuật vitrectomy: Loại bỏ máu và mô sẹo trong mắt khi có xuất huyết nội nhãn hoặc bong võng mạc.
• Điều trị đục thủy tinh thể: Phẫu thuật thay thủy tinh thể khi đục gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến thị lực.
• Kiểm soát tăng nhãn áp: Sử dụng thuốc nhỏ mắt hoặc phẫu thuật giảm áp lực nội nhãn.

Biểu hiện liên quan đến hệ thần kinh

Tiểu đường không chỉ ảnh hưởng đến các cơ quan ngoại vi mà còn gây ra những tổn thương sâu sắc và phức tạp đối với hệ thần kinh, đặc biệt là hệ thần kinh ngoại biên và hệ thần kinh tự chủ. Các biến chứng thần kinh do tiểu đường được gọi chung là bệnh thần kinh tiểu đường, là một trong những nguyên nhân chính gây giảm chất lượng cuộc sống và tăng nguy cơ tàn phế ở người bệnh.

Cơ chế tổn thương thần kinh trong tiểu đường bắt nguồn từ tình trạng tăng đường huyết kéo dài, gây ra các phản ứng sinh hóa phức tạp dẫn đến tổn thương cấu trúc và chức năng của các dây thần kinh. Quá trình này bao gồm:

• Tăng sản xuất các gốc tự do (oxidative stress): Đường huyết cao làm tăng sự hình thành các gốc tự do, gây tổn thương màng tế bào thần kinh và các cấu trúc nội bào.
• Tăng glycation protein: Các sản phẩm glycation cuối cùng (AGEs) tích tụ làm biến đổi cấu trúc protein và làm suy giảm chức năng thần kinh.
• Rối loạn chuyển hóa polyol: Đường glucose được chuyển hóa thành sorbitol qua enzyme aldose reductase, tích tụ sorbitol gây phù nề tế bào thần kinh và làm giảm khả năng dẫn truyền thần kinh.
• Viêm mạn tính: Tăng đường huyết kích hoạt các con đường viêm, làm tổn thương mạch máu nuôi dưỡng dây thần kinh (vi mạch thần kinh).

Biểu hiện lâm sàng của bệnh thần kinh tiểu đường rất đa dạng, phụ thuộc vào loại dây thần kinh bị tổn thương và mức độ tổn thương. Các biểu hiện thường gặp bao gồm:

• Tê bì, ngứa ran, cảm giác kim châm: Đây là triệu chứng phổ biến nhất, thường bắt đầu ở các đầu ngón chân, lan dần lên bàn chân và có thể ảnh hưởng đến bàn tay. Người bệnh mô tả cảm giác như kiến bò hoặc kim châm, đặc biệt rõ vào ban đêm.
• Đau nhức, nóng rát: Đau có thể là đau âm ỉ hoặc đau dữ dội, cảm giác nóng rát hoặc đau như điện giật, thường làm ảnh hưởng đến giấc ngủ và sinh hoạt hàng ngày.
• Mất cảm giác hoặc giảm cảm giác: Tổn thương thần kinh làm giảm khả năng nhận biết cảm giác đau, nhiệt độ và xúc giác. Điều này làm tăng nguy cơ bị thương tích, loét chân và nhiễm trùng do người bệnh không nhận biết được các tổn thương nhỏ.
• Yếu cơ và teo cơ: Trong một số trường hợp, dây thần kinh vận động bị tổn thương dẫn đến yếu cơ, teo cơ và mất phản xạ gân xương.
• Rối loạn chức năng thần kinh tự chủ: Tổn thương các dây thần kinh tự chủ có thể gây ra các biểu hiện như:
• Rối loạn tiêu hóa: chậm vận động dạ dày (gastroparesis), táo bón hoặc tiêu chảy không kiểm soát.
• Rối loạn chức năng tim mạch: nhịp tim không đều, hạ huyết áp tư thế gây chóng mặt, ngất xỉu.
• Rối loạn chức năng tiết niệu: tiểu không kiểm soát, bí tiểu.
• Rối loạn chức năng tình dục: giảm ham muốn, rối loạn cương dương ở nam giới, khô âm đạo ở nữ giới.

Phân loại bệnh thần kinh tiểu đường

Bệnh thần kinh tiểu đường được phân loại dựa trên vị trí và loại dây thần kinh bị tổn thương:

• Bệnh thần kinh ngoại biên: Tổn thương các dây thần kinh vận động, cảm giác ở chi dưới và chi trên, biểu hiện bằng tê bì, đau, mất cảm giác.
• Bệnh thần kinh tự chủ: Tổn thương các dây thần kinh điều khiển các chức năng tự chủ của cơ thể như tim mạch, tiêu hóa, tiết niệu và sinh dục.
• Bệnh thần kinh đa ổ (mononeuropathy multiplex): Tổn thương nhiều dây thần kinh riêng lẻ, thường đột ngột và không đối xứng.
• Bệnh thần kinh vận động (motor neuropathy): Gây yếu cơ, teo cơ và mất phản xạ.

Chẩn đoán và đánh giá bệnh thần kinh tiểu đường

Chẩn đoán bệnh thần kinh tiểu đường dựa trên triệu chứng lâm sàng kết hợp với các phương pháp đánh giá chức năng thần kinh:

• Khám lâm sàng: Đánh giá cảm giác, phản xạ gân xương, sức cơ và các dấu hiệu tổn thương thần kinh tự chủ.
• Đo dẫn truyền thần kinh (Nerve conduction study): Đánh giá tốc độ và biên độ dẫn truyền xung thần kinh, giúp xác định mức độ tổn thương dây thần kinh.
• Đo điện cơ (Electromyography - EMG): Đánh giá chức năng cơ và dây thần kinh vận động.
• Đánh giá chức năng thần kinh tự chủ: Các test như đo nhịp tim khi thay đổi tư thế, đo huyết áp tư thế, đánh giá chức năng tiêu hóa và tiết niệu.
• Đánh giá tổn thương da và mạch máu: Kiểm tra các vết loét, biến dạng bàn chân, đánh giá tuần hoàn ngoại vi.

Ảnh hưởng của bệnh thần kinh tiểu đường đến chất lượng cuộc sống

Bệnh thần kinh tiểu đường không chỉ gây ra các triệu chứng khó chịu mà còn làm tăng nguy cơ biến chứng nghiêm trọng như:

• Loét bàn chân và nhiễm trùng: Mất cảm giác làm người bệnh không nhận biết được các vết thương nhỏ, dẫn đến loét sâu, nhiễm trùng và có thể phải cắt cụt chi.
• Giảm khả năng vận động: Yếu cơ và đau nhức làm hạn chế khả năng đi lại, sinh hoạt hàng ngày.
• Rối loạn chức năng tự chủ: Gây ra các vấn đề về tim mạch, tiêu hóa, tiết niệu và sinh dục, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tổng thể và tâm lý người bệnh.
• Tăng nguy cơ tử vong: Các biến chứng thần kinh tự chủ có thể dẫn đến các biến cố tim mạch nghiêm trọng như nhồi máu cơ tim, đột quỵ.

Phòng ngừa và quản lý bệnh thần kinh tiểu đường

Kiểm soát đường huyết chặt chẽ là yếu tố then chốt trong phòng ngừa và làm chậm tiến triển bệnh thần kinh tiểu đường. Ngoài ra, các biện pháp hỗ trợ bao gồm:

• Điều trị triệu chứng: Sử dụng thuốc giảm đau neuropathic như gabapentin, pregabalin, duloxetine, hoặc thuốc chống trầm cảm ba vòng.
• Chăm sóc bàn chân: Kiểm tra bàn chân thường xuyên, giữ vệ sinh, tránh chấn thương và điều trị kịp thời các vết thương.
• Vật lý trị liệu: Tăng cường vận động, cải thiện sức cơ và giảm đau.
• Kiểm soát các yếu tố nguy cơ khác: Huyết áp, mỡ máu, bỏ thuốc lá và duy trì cân nặng hợp lý.
• Giáo dục bệnh nhân: Nâng cao nhận thức về biến chứng thần kinh, cách tự chăm sóc và phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường.

Tham khảo thêm: Thảo dược đông y hỗ trợ điều trị tiểu đường

Những biểu hiện khác cần lưu ý

Bên cạnh các triệu chứng chính như tăng đường huyết, tiểu nhiều, khát nước và mệt mỏi, bệnh tiểu đường còn có thể biểu hiện qua nhiều dấu hiệu khác nhau, phản ánh sự ảnh hưởng đa hệ thống của bệnh. Những biểu hiện này không chỉ giúp phát hiện sớm bệnh mà còn cảnh báo các biến chứng tiềm ẩn, đặc biệt quan trọng trong việc quản lý và điều trị hiệu quả.

Tiểu đường cũng có thể gây mệt mỏi

Giảm cân không rõ nguyên nhân là một trong những dấu hiệu thường gặp, đặc biệt ở bệnh nhân tiểu đường type 1. Mặc dù người bệnh có thể ăn uống bình thường hoặc thậm chí nhiều hơn, nhưng cơ thể lại không thể sử dụng glucose làm nguồn năng lượng chính do thiếu insulin hoặc kháng insulin. Khi đó, cơ thể bắt đầu phân hủy mỡ dự trữ và cả mô cơ để tạo năng lượng thay thế, dẫn đến giảm cân nhanh và không kiểm soát được. Hiện tượng này còn được gọi là trạng thái catabolic do thiếu insulin, gây mất cân bằng chuyển hóa nghiêm trọng.

Vết thương lâu lành và nhiễm trùng tái phát là biểu hiện quan trọng khác cần lưu ý. Đường huyết cao kéo dài làm tổn thương các mạch máu nhỏ và hệ thống thần kinh ngoại biên, gây giảm khả năng tuần hoàn và làm suy giảm chức năng miễn dịch. Hậu quả là các tổn thương trên da, đặc biệt là ở chân, dễ bị nhiễm trùng và khó lành. Nhiều bệnh nhân tiểu đường gặp phải các biến chứng như loét bàn chân, viêm mô tế bào, thậm chí phải cắt cụt chi nếu không được xử trí kịp thời.

Các vấn đề về răng miệng như viêm lợi, viêm nha chu cũng là dấu hiệu cảnh báo bệnh tiểu đường. Đường huyết cao tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển trong khoang miệng, làm tăng nguy cơ viêm nhiễm. Viêm nha chu không chỉ gây đau, chảy máu lợi mà còn có thể làm tăng mức đường huyết do phản ứng viêm toàn thân, tạo thành vòng xoắn bệnh lý khó kiểm soát.

Ở bệnh nhân tiểu đường type 1, các triệu chứng thường xuất hiện nhanh và rõ ràng hơn so với type 2. Một trong những biến chứng cấp tính nguy hiểm là ketoacidosis (nhiễm toan ceton), xảy ra khi cơ thể thiếu insulin nghiêm trọng, không thể sử dụng glucose, dẫn đến tăng sản xuất các thể ceton trong gan. Triệu chứng của ketoacidosis bao gồm:

• Buồn nôn và nôn mửa liên tục
• Đau bụng dữ dội
• Khó thở, thở nhanh và sâu (thở Kussmaul)
• Hơi thở có mùi trái cây do ceton
• Rối loạn ý thức, có thể dẫn đến hôn mê

Ketoacidosis là tình trạng cấp cứu y tế, đòi hỏi phải được xử trí nhanh chóng bằng insulin, bù dịch và điều chỉnh điện giải để tránh tử vong.

Ngứa da và các rối loạn da liễu cũng là biểu hiện thường gặp ở bệnh nhân tiểu đường. Tăng đường huyết kéo dài làm giảm độ ẩm của da, gây khô, nứt nẻ và ngứa ngáy. Ngoài ra, bệnh nhân có thể xuất hiện các tổn thương da đặc trưng như:

• Dermopathy: các mảng da màu nâu nhạt, thường ở cẳng chân
• Necrobiosis lipoidica diabeticorum: tổn thương da đỏ, viền rõ, có thể loét
• Nhiễm nấm Candida ở các vùng da ẩm ướt như nếp gấp

Rối loạn thần kinh ngoại biên là một trong những biến chứng phổ biến và gây nhiều khó chịu cho người bệnh. Biểu hiện bao gồm:

• Tê bì, kiến bò, đau nhức hoặc cảm giác nóng rát ở bàn chân, bàn tay
• Mất cảm giác, giảm phản xạ gân xương
• Yếu cơ, khó giữ thăng bằng khi đi lại

Rối loạn thần kinh không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống mà còn làm tăng nguy cơ tổn thương do mất cảm giác, dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như loét và nhiễm trùng.

Rối loạn thị lực cũng là một dấu hiệu cảnh báo quan trọng. Tăng đường huyết kéo dài gây tổn thương mạch máu võng mạc, dẫn đến bệnh võng mạc đái tháo đường, biểu hiện bằng mờ mắt, nhìn thấy các điểm đen hoặc ánh sáng chớp nháy. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, có thể dẫn đến mù lòa.

Rối loạn chức năng sinh dục

• Rối loạn cương dương ở nam giới do tổn thương thần kinh và mạch máu
• Giảm ham muốn và khô âm đạo ở nữ giới

Nguyên nhân chủ yếu là do tổn thương thần kinh tự chủ và giảm lưu thông máu vùng chậu.

Rối loạn tiêu hóa có thể xuất hiện do tổn thương thần kinh thực vật kiểm soát hệ tiêu hóa, gây ra các triệu chứng như:

• Chậm tiêu, đầy bụng, buồn nôn
• Táo bón hoặc tiêu chảy không rõ nguyên nhân
• Rối loạn nhu động ruột

Những biểu hiện này thường bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với các bệnh lý tiêu hóa khác, do đó cần được đánh giá kỹ lưỡng trong bối cảnh bệnh tiểu đường.

Hội chứng chân không yên cũng có thể xuất hiện ở bệnh nhân tiểu đường do tổn thương thần kinh ngoại biên, gây cảm giác khó chịu ở chân, buộc phải cử động liên tục để giảm bớt cảm giác này, ảnh hưởng đến giấc ngủ và chất lượng cuộc sống.

Việc nhận biết và theo dõi các biểu hiện khác ngoài triệu chứng kinh điển của bệnh tiểu đường là rất quan trọng để đánh giá toàn diện tình trạng bệnh, phát hiện sớm biến chứng và điều chỉnh phác đồ điều trị phù hợp. Người bệnh cần được tư vấn kỹ lưỡng về các dấu hiệu cảnh báo, đồng thời thực hiện kiểm tra sức khỏe định kỳ để phát hiện kịp thời các vấn đề liên quan.